SİGARA VE ALKOL
Sigarada bulunan karbonmonoksit üzere ziyanlı unsurlar testise ulaşan oksijen ölçüsünü azaltarak sperm imalini olumsuz etkiliyorlar. Ayrıyeten benzopiren, kadmiyum, karbonmonoksit üzere metabolitler de spermde DNA kırıklarına neden oluyor, bunun sonucunda spermin sayı ve kalitesini düşürüyorlar. Uzun periyodik ve çok alkol tüketimi de karaciğer ile hormon istikrarını bozarak sperm sayısını düşürmesinin yanı sıra olağandışı sperm üretimine yol açıyor.
ÇOK KİLOLU OLMAK
Çok kilo, bilhassa de göbek etrafındaki yağlanma, testis ısısının artmasına ve östrojen ölçüsünde artışa sebep oluyor. Erkeklerde vücut kitle indeksinin artması tıpkı vakitte androjen hormon düzeyini de düşürüyor. Tüm bu faktörler sonucunda sperm sayısı azalırken, kalitesi de düşüyor. 30-37 yaş aralığındaki erkekler üzerinde yapılan bir çalışmada; kilolu erkeklerde (BKİ: 25.1–30.0 kg/m²) sperm konsantrasyonu ve total sperm sayısı olağan kiloda (BKİ: 20.0–25.0 kg/m²) olan erkeklere oranla daha düşük bulunmuş. Tıpkı çalışma; obezite sorunu olan erkeklerin testosteron hormonlarının da yüzde 25-32 oranında daha az olduğunu belirlemiş.
ISIYI ARTIRAN FAKTÖRLER
Testis skrotumda (torba) yer aldığı için beden sıcaklığının 2-4 derece altında oluyor ve bu sıcaklık sperm imali için ülkü sıcaklığı sağlıyor. Lakin saunanın sık kullanılması, uzun periyodik oturmak, otomobil kullanmak, sıkı ve dar kıyafetler giymek skrotal ısıyı arttırarak sperm üretim sisteminde sorun oluşturabiliyor. Üroloji Uzmanı Prof. Dr. Bülent Alagöl, “Bu nedenle sauna ve jakuzi üzere ortamlarda 30 dakikadan fazla kalınmamasına dikkat edilmeli. Otomobil kullanırken 3-4 saatte bir mola verilmeli” diyor.
ANTRENMANI ABARTMAK
Yapılan araştırmalar; nizamlı antrenmanın gerilim hormonu olarak da bilinen kortizol ve testosteron düzeylerini yükselttiğini, bunun sonucunda da sperm kalitesinin arttığını gösteriyor. İdman sayesinde tıpkı vakitte spermlerin hareketleri de hızlanıyor. Üroloji Uzmanı Prof. Dr. Bülent Alagöl çok yapılan antrenmanın ise tam bilakis erkeğin doğal üreme kapasitesini azalttığı ihtarında bulunarak “Sperm kalitesini artırmak isteyen erkeklere antrenmanı katiyetle öneriyoruz. Lakin gereğinden fazla, bilhassa de bedenin dayanıklılığını artırma maksatlı yapılan uzun müddetli idmanlar ve kas imali için kullanılan kimi ilaçlar hormon istikrarını değiştirerek testosteron ölçüsünü azaltıyorlar. Buna paralel olarak sperm üretimi olumsuz tarafta etkileniyor”
VARİKOSEL
Testislerdeki, özelikle de sol testislerdeki toplardamarların genişlemesi ‘varikosel’ olarak isimlendiriliyor. Varikosel skrotal (torba) ısıyı arttırarak ve hormonal tesirle sperm üretiminde negatif tesir oluşturuyor. Varikoselin bulunduğu testiste 3 düzeneğe bağlı hasar gelişiyor: ısı artışı, androjen yoksunluğu ve toksik metabolitlerin birikimi. Varikoselin genel popülasyonda yüzde 15 iken infertil erkeklerde bu oran yüzde 40’lara kadar yükseliyor. Varikosel ameliyatından sonra sperm parametrelerinde yüzde 40-60 oranında düzelme bekleniyor. En fazla olumlu tesir, sperm sayısı ve hareketliliğinde görülüyor.
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ
D vitamini, hem bayanlarda hem de erkeklerde üreme hücrelerinin sıhhati için çok değerli. Yapılan çalışmaların büyük bir çoğunluğu D vitaminin testis işlevlerini düzenlemeye yardım ettiğini gösteriyor. D vitamininin ayrıyeten spermde hücre içi kalsiyum konsantrasyonunu arttırarak sperm hareketliliğini sağladığı düşünülüyor. Yeniden yapılan çalışmalara nazaran; erkeklerde D vitamini eksikliği spermlerde DNA hasarı oluşturabiliyor. D vitamini seviyesi yetersiz olan erkeklerle kıyaslandığında, D vitamini seviyesi kâfi olan erkeklerde hareketli sperm sayısı daha yüksek bulunmuş.
KİMİ İLAÇLAR
Kimi tansiyon, ülser ve gastrit ilaçları ile antidepresanlar sperm sayısını düşürebiliyorlar. Pek çok ilaç tipi üremeyi çeşitli biçimlerde etkileyebiliyor: Örneğin kimi ilaçlar testislerde toksik tesir oluşturarak sperm üreten hücrelere hasar verebiliyor. Birtakım ilaçlar da dolaylı olarak tesir ediyor: Sperm üreten testis hücrelerini uyaran hormonların sinyallerini keserek, sperm sayısının düşmesine neden olabiliyor. Birtakım ilaçlar da cinsel isteği olumsuz etkileyebiliyor ya da ereksiyonu ve spermin dışarı çıkmasını bloke edebiliyor. Yeniden birtakım ilaçlar spermin yumurtayı dölleme kapasitesini azaltabiliyor. Hasebiyle üreme yeteneğinde sorun oluşursa tabip tarafından alternatif ilaçlara geçilebiliyor.
CEP TELEFONLARI VE BİLGİSAYARLAR
Taşınabilir telefonlardan ve dizüstü bilgisayarlardan yayılan radyofrekans, elektromanyetik ve radyasyon dalgaları testis dokusuna ziyan vererek sperm üretimini makûs tarafta etkiliyor. “Dizüstü bilgisayarların erkeklerde infertiliteye neden olduğuna dair tezler, bu aygıtların kullanım sürecinde ısıl tesirlerine bağlı olarak sperm üretim sürecinin bozulmasına dayandırılıyor” diyen Üroloji Uzmanı Prof. Dr. Bülent Alagöl şu bilgileri veriyor: “Isının çoğunlukla süreksiz olarak sperm sayısı ya da hareketliliği üzerinde olumsuz tesiri olabileceği yolunda yayınlar var. Kalıcı kısırlığa yol açtığına dair delile dayalı bilimsel bilgi mevcut değil. Tasalar günümüz itibariyle teorik seviyede. Diz üstü bilgisayar kullanırken skrotal ısı artışına neden olduğu için bacakların kapalı olmamasına dikkat edilmeli ve yarım saat aralıkla ayağa kalkıp dolaşılmalı. Bunların yanı sıra cep telefonu kullanımının gün içinde 60 dakikayı geçmemesine ihtimam gösterilmeli”
GERİLİM
“İnfertilite ile ruhsal gerilim ortasındaki ilgi karmaşıktır” diyen Üroloji Uzmanı Prof. Dr. Bülent Alagöl kelamlarına şöyle devam ediyor: “Stres infertilite nedeni iken, infertil olmak da gerilime yol açabiliyor. Ruhsal gerilim, sperm yoğunluğunun, hareketliliğinin ve oranının azalmasına, olağandışı sperm üretiminin de artmasına neden olabiliyor. İmpotans (ereksiyon kaybı), cinsel bağlantıda performans azalması, anksiyete üzere gerilim faktörleri de doğal hamilelik oluşmasını önleyebiliyor.
KİMYASALLAR VE AĞIR METALLER
Yapıştırıcılar, boya çıkarıcılar, temizleme ve yağ giderici hususlar, boya, vernik, cila ile reçinelerin içerdiği çözücüler, mikroelektronik devrelerde bulunan bifeniller de sperm imalini bozan etkenlerden. Bunların yanı sıra tabiatta yaygın olarak yer alan kurşun, civa, kadmiyum, arsenik ve krom üzere ağır metaller de spermatogenesisin, bir diğer deyişle sperm imalinin birçok evresinde tesirli oluyor.