Bu haberdeki kimi sözleri rahatsız edici bulabilirsiniz
Türkiye‘de şiddete maruz kalan bayanların gidebileceği 145 bayan sığınma konutu var. Lakin birtakım bayanlar, sığınma konutlarındaki katı kurallardan rahatsız. Örneğin sığınma konutlarında cep telefonu kullanmak yasak, dışarı da müsaadeyle çıkılabiliyor. İzmir’de kurallara uymadıkları gerekçesiyle kaldıkları sığınma konutundan çıkartılan bayanlarla konuştuk.
Derya, 3 yıl evvel İskenderun’daki konutunda, eşinin ailesiyle birlikte yaşıyordu. Eşinin ağabeyi ona tecavüz etti. Derya intihara teşebbüs etti, hastaneye kaldırıldı.
Hastaneden çıkıp konuta döndüğünde, başına gelenleri bilmesine karşın eşinin kendisine dayanak olmaması ve eşinin ağabeyinin tehditlerinin sürmesi üzerine karakola gitti. Burada Derya’yı birinci defa bayan sığınma meskenine yerleştirdiler:
Lakin Derya birinci evrede 3 kızıyla birlikte gitmediği için, sonradan onları yanına alamadı. Kızlarıyla birlikte olabilmek için meskene geri döndü.
Meskene döndüğünde eşinin ağabeyi Mardin’e gitmişti. Artık uzakta olduğu için bir tehlike olmayacağını düşünerek kabahat duyurusunda bulundu.
Hata duyurusunda bulunduktan sonra eşinin ve ailesinin, Derya’nın tabiriyle “hastalık derecesinde baskıcı” halleri, eşinin ağabeyinin tabir verip hür bırakılması, Derya’yı öteki bir yola itti:
“İnanır mısınız şu an onun nefes alması bana hala çok ağır geliyor. Şu an biliyorum, düşünüyor. Ona bu türlü yaptım, şöyle yaptım diye… Şu an benim hayatım nasıl? Lakin o hayatına kaldığı yerden devam ediyor. Bu benim çok zoruma gidiyor.”
Evvel bir silah buldu Derya, akabinde Mardin’e yanlışsız yola çıktı.
Mardin’e girişte terörle gayret takımlarının otobüsü durdurup araması sırasında çantasındaki silah bulundu. Derya, karakola götürüldü.
Bu süreçte kendisini dinleyen bir bayan savcı, silahına el koyup Mardin’e giriş yasağı koyarak Derya’yı polis eşliğinde sığınma meskenine yerleştirdi.
Ağabeyinin, kızlarına da ziyan verebileceğini düşünen eşi, 3 kızını alıp İzmir’e gitmişti. Derya da İzmir’deki sığınma konutuna gönderilmeyi talep etti, talebi kabul edildi.
Annesi de babasıyla birlikte İzmir’e gitti. Fakat babası Derya’yla görüşmeyi reddetti.
‘Bir sığınma konutunun gece bir bayanı atmaması gerekiyordu’
Babasının konutta olmadığı vakitlerde annesi torunlarını alıyor, Derya da sığınma konutundan müsaade alarak kızlarını görmeye gidiyordu. Lakin bu çıkışlardan birinde, sığınma meskenine geri alınmadı:
“Bana dediler ki adresi getir bize, biz senin müsaade kağıdını hazırlayacağız, adresi de işleyecekler, biz senin çıkışını yapacağız. Zira ben babam olduğu vakit meskene gidemiyorum. Babam Mardin’e gittiği vakit annem beni çağırır. Kızlarlayken de öyleydi, kızlarımı alır gelirdim. Onlara dedim ki kesinlikle gitmem gerekiyor.
“Annemin yanındayken beni arayıp müsaadelerin iptal olduğunu, geri dönmemi söylediler. Dönemeyeceğimi söyledim, gece annemin yanında kaldım.
“Ben öbür gün erkenden geldim zira işime de yetişmem gerekiyordu. Sabah 10’da geldim, hiçbir biçimde içeri giremeyeceğimi söylediler. Kapı açılmıyor. Hapishane üzere küçük bir şey açıyorlar, oradan konuşuyorlar bizimle. Hiçbir biçimde bahçeye bile alınmadım.”
Derya bu sırada bir konut tutabilmek ve yeni bir hayat kurabilmek için bir kebapçıda çalışmaya başladığını, içeri alınmayınca işe gittiğini ve gece iş çıkışı döndüğünde de alınmadığını anlatıyor:
“Dedim gece 12’de alırlar herhalde, o kadar zalim değiller. Bir tutanak meblağlar yalnızca diye düşündüm. Yani o kadar hakikaten beklemiyordum. Bir sığınma konutu ne kadar olursa olsun o gece bence bir bayanı atmaması gerekiyordu.”
Derya’yla tıpkı saatlerde, çalıştığı balıkçıdan sığınma meskenine dönen bir diğer bayan, Ayla, Derya’ya takviye oldu. İçerideki gebe bir arkadaşları da yanlarına geldi. Ayla’nın 13 yaşındaki kızı da bu sırada sığınma konutundaydı.
“Polisleri çağırdılar bize. Polisler de sağ olsun onların elini tuttu. O saatte beni dışarı çıkardılar. Emniyete gittik, emniyet de hiçbir şey yapmadı. ‘Siz sığınma konutundan mi geldiniz?’ dediler. Meğerse haber uçmuş onlara. ‘Hiçbir biçimde şikayetinizi alamayız’ dediler. Orada oturduk, ŞÖNİM’i aradı komiser. Derya* Hanım’ı hiçbir biçimde kabul edemiyoruz ancak öbürleri geri dönebilir dediler. Öbürleri de benim için dönmedi.”
Ayla, Derya içeri alınmayınca kızı ve sığınma konutundaki bir diğer arkadaşıyla birlikte dışarı çıktığını ve Derya’ya dayanak olmak istediğini anlatıyor.
“Bu bayan çok ağır ilaçlar kullanıyor, çok ağır tedavilerden geçmiş, canına kastetmiş. Sokağa bırakılırsa ne olacak? Bizim sorumluluğumuz değil, dediler.
“Biz saat bir buçuğa kadar orada bekledik, almadılar içeri. Dedim ki ben arkadaşı yalnız bırakmayacağım. Kızım da geldi, gebe bir bayan da geldi. Üç bayan, bir çocuk, sokakta kaldık. Karakola gittik.”
‘Devletin kurumunu devlete şikayet edemezsiniz’
Ayla, 3 bayanın kurumdan şikayetçi olmak istediğini lakin polislerden “Devletin kurumunu devlete şikayet edemezsiniz” karşılığı aldıklarını anlatıyor.
Geceyi karakolda, akabinde gebe arkadaşları rahatsızlanınca hastanede, son olarak da sabaha karşı açılan, bir bayanın çalıştığı börekçide geçirdiler.
Bir müddet, daha evvel bayan konukevinde kalan bir bayanın konutunda kaldılar.
Ayla çalışmaya devam ediyor. Doğum yapmak üzere olan arkadaşı, kızı ve yetiştirme yurdundan geri aldığı oğluyla birlikte yaşıyor.
Derya ise süreksiz olarak bir bayan akrabasının meskeninde kalıyor. Akrabasının eşi iş seyahatinden döndüğünde, oradan da çıkmak zorunda olduğunu anlatıyor.
İzmir Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü: Savlar gerçeği yansıtmıyor
Mevzuyla ilgili sorularımızı yanıtlayan İzmir Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü’nden bir yetkili ise “3 bayanın tezlerinin gerçeği yansıtmadığını” söyledi.
“İzmir’deki bayan konukevinde kalan tüm bayanların, rastgele bir mazeret bildirmeksizin her gün 13: 00-17: 00 saatleri ortasında idareye bildirerek dışarı çıkabildiğini” belirten yetkili, Derya’nın o gece dışarıda kalmak için müsaade istediğini lakin uygun bulunmadığını, 17: 00’de geri dönmesi gerektiğini belirtti:
“Ancak dönmemiş. Dönmeyince arkadaşlar merak edip aramışlar, elimizde kaydı var. Bir gün sonra öğleye gerçek geldiğinde arkadaşlar ‘Gece neden gelmedin?’ diye ŞÖNİM’e (Şiddet Tedbire ve İzleme Merkezi) yönlendirmişler. Oraya da gitmemiş. Kendisini ve oradaki başka bayanların güvenliğini riske attığı için ŞÖNİM bunu değerlendirip kendisini öbür bir konukevine yönlendirecekti.”
Derya’nın müsaade kağıdının olmadığını, 6284 sayılı (Ailenin Korunması ve Bayana Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair) kanuna nazaran hakkında muhafaza önlemi olmadığını, barınma gereksinimi için orada bulunduğunu ve hiçbir halde açıkta bırakılmayacağını söyleyen yetkili, “Gece geldiğinde de kendisini ŞÖNİM’e yönlendirmişler, orayı arasaydı. ŞÖNİM müdürünün talimatı var, öteki bir konukevine yerleştirilecekti” diyor.
‘Kadınlar birer yetişkin, müsaade almamaları gerekiyor’
Yetkili, “Kadınlara yönelik hizmeti tehlikeye atmamak için tümünün kurallara uyması gerektiğini” söylese de, toplumsal çalışmacılara nazaran bu kurallar bayanın özgürlüğünü kısıtlıyor.
Toplumsal çalışmacılar, sığınma meskenine giden bayanların kimilerinin konutlarına geri dönmeyi tercih etmesinin sebebinin de bu olduğunu söylüyor.
2002’den bu yana Mor Çatı Bayan Sığınağı Vakfı gönüllüsü olan Gülsun Kanat Dinç’e nazaran, “Türkiye’de sığınakların çalıştırılma hali, bayanlarla gösterdiği dayanışmama hali, şiddetten uzaklaşmak isteyen bayanın tekrar şiddete dönmesine sebep olmakta, bu da vahim bir durum oluşturuyor.”
Dinç, bayanların sığınaklarda özgürce yaşaması, çıkış için müsaade almaması gerektiğini söylüyor:
“İzin almamaları gerekiyor kadınların… Bayanlar birer yetişkin, ne vakit dışarı çıkacaklarına ne vakit içeri gireceklerine karar verdikleri üzere, kendi yaşadıkları şiddetin uzmanı da bayanlar. O bahiste kendilerini nasıl koruyacaklarını bayanlar kendileri en düzgün bilirler. ve yıllarca o şiddetin içerisinde korunmayı da en yeterli öğrenmiş olan bireyler bayanlar.”
Türkiye’de 145 bayan sığınma konutu var
Aile, Çalışma ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı’nın Eylül 2019 bilgilerine nazaran Türkiye’de Bakanlığın Bayanın Statüsü Genel Müdürlüğü’ne bağlı 2717 kapasiteli 110, Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü’ne bağlı 42 kapasiteli 2, sivil toplum kuruluşlarına bağlı 20 kapasiteli 1 ve lokal idarelere bağlı 703 kapasiteli 32 olmak üzere toplam 145 konukevi var.
Bakanlığa bağlı ŞÖNİM’ler 80 vilayette hizmet veriyor. Başvuran bayanlar ŞÖNİM aracılığıyla evvel birinci adım merkezlerine süreksiz olarak yerleştiriliyor. Akabinde “kadın konukevi” olarak isimlendirilen sığınma meskenlerine yerleştiriliyor.
BBC Türkçe‘ye konuşan bir bakanlık yetkilisi, ŞÖNİM’e başvuran ya da kolluk kuvvetleri aracılığıyla gelen hiçbir bayanın geri çevrilmediğini söylüyor.
Lakin sonrasındaki işleyiş ve bayanların kendi hayatını kurması için verilen dayanakla ilgili görüşme talebimize Bakanlık’tan bir karşılık gelmedi.
Mor Çatı gönüllüsü Gülsun Kanat Dinç, “ilk adım sığınaklarına” yerleştirilen bu bayanların birinci etapta adalete erişmesi ve akabinde ruh ve vücut sıhhati ile ilgili takviyeye gereksinimi varsa bunun verilmesi gerektiğini söylüyor.
Gülsun Kanat Dinç’e nazaran sonraki basamakta ise bayanlara şiddetten uzak bir hayat kurmaları için dayanak verilmeli:
“Başvuran her bayanın sığınağa alınması gerekliliği kural olduğu için onları öncelikle süreksiz olarak kalabilecekleri bir yere koyuyorlar. Gerçek düzgün bir ayrıntılı görüşme yapılmadığı için de bayanların sığınak gereksinimleri içerisindeki öteki gereksinimleri değerlendirilmemiş oluyor. Birinci yapılan şey bayanları hapsetmek oluyor. Ellerinden irtibat kurabilecekleri telefonlarını almak oluyor.”
‘Aşağılıyorlar‘
Gülsun Kanat Dinç’in bahsettiği uygulamalardan Ayla ve Derya da rahatsız. Bu sebeple daha evvel İzmir Valisi’ne giderek kurumu şikayet ettiklerini de anlatıyorlar.
İzmir Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü yetkilisi de, bu şikayetlerle ilgili devam eden 2 soruşturma olduğunu söylüyor.
Daha evvel 3 farklı konukevine giden ve bir kere konuta geri dönen Derya, sığınma meskeninde hissettiklerini şu sözlerle anlatıyor:
“Oraya gelen bayanlar zati sıkıntı durumda. Lakin o gözle bakmıyorlar bize. Güya bir cürüm işlemişiz üzere davranıyorlar bize. Aşağılıyorlar, berbat bir şey de istemiyoruz biz onlardan.
“Mesela bir sorunumuzu anlatacağız, sustururlar. Kapı dışarı ediyorlar. Sorunumuz var. Bir deva istiyoruz, bir deva bekliyoruz lakin o devayı karşı taraftan göremiyoruz.
“Bizim çabucak bir şeyler yapıp çıkmamızı istiyorlar. O baskıyı daima yapıyorlar. Bizi orta sıra çağırıp ‘Daha ne yapmayı düşünüyorsunuz?’ diye soruyorlar. Yeniden eskiye dönmemiz için ellerinden geleni yapıyorlar.”
“Dışarı çıkıp girdiğimizde tam elle ve aygıtla aranıyoruz. Telefonlarımız alınıyor. O telefonları alma işini ben anlayamadım. Mesela bir orta saat 2’de, hepimiz yatıyoruz, birden baskın yaptılar. Arama…Özel eşyalarımıza varana kadar karıştırıp arıyorlar.
“Bir inançta olma hissiyle gittim ben. Sığınma meskeni dedikleri vakit ben dedim giderim oraya, inançta olurum. Kimse bana artık hiçbir şey yapamaz. Kendimi toparlayana kadar, sonra kendime hoş bir iş bulurum dedim. Bir biçimde hayata tekrar başlarım diye düşündüm. Lakin maalesef karşı taraf bize o hissi vermedi. Onlar da gereğince baskı yaptılar. Yani onlar da bütün beşerler üzere bize baskı yaptılar.”
Ayla da, “Cezaevi şartlarını yaşıyoruz” diyerek şunları anlatıyor:
“Karakola gidip ŞÖNİM’e başvurduğumda, telefonda söylediği birinci koşul, bizim kendimize nazaran kurallarımız var, bu kurallara uymak zorundasınız. Kurallarımızdan biri de rastgele bir elektronik aygıt kullanamayacaksınız, mesela telefon. Tamam dedim, tamam demek zorundaydım. Sokakta kalsam başıma neler gelebileceğini biliyorsunuz. Polisler beni götürdü ŞÖNİM’e.
“En azından 10 tane bayana şahit oldum, buradaki baskıya dayanamadığı için eşlerine geri gittiler, hangisinin başına neler geldi bilmiyorum.”
Gülsun Kanat Dinç, “Kadınlar aptal ya da yanlış davrandıkları için şiddeti yaşamıyorlar. O güne kadar da aslında o şiddetin içerisinde kendilerini en düzgün nasıl koruyacaklarının stratejisini bayanlar geliştiriyor” diyor:
“Kendisi adresi gizlemesi gerektiğini, telefonunu, toplumsal medyayı kullandığı vakit nasıl bir formda kullanması gerektiği konusunda aydınlatıcı bilgilere ulaştığında bayan kendisini muhafazayı çok düzgün biliyor. Esasen bayan bulunmamak üzere çıkmışsa ve kendisinin şiddetten uzaklaşmak için desteklendiğini ve yargılanmadığını gördüğünde kendisi esasen bulunduğu alanı korumak kollamak için son derece dikkatli ve ihtimamlı davranıyor. Zira onun hayatı, onun sorunu her şeyden evvel.
“Eğer siz bayanları zayıf, çaresiz, mağdur görürseniz aslında korkarsınız. Onların zayıf ya da çaresiz ve mağdur olduğundan değil bayan oldukları için bu şiddeti yaşadığında bir sefer anlaşırsak daima birlikte Türkiye’de, münasebetiyle güvenlik tedbirleri esasen alınır.
“Kadınların hayatı kendilerine aittir, kimse onlar için karar veremez. Güvenlik sıkıntısı de bu türlü. Bir bayan olarak özgürleştirici bir yaklaşımla bana kucak açılmalı, dayanışma gösterilmeli. Hapsedici, tekrar ve tekrar nasıl yaşayacağımı ne giyeceğimi söylemeden bir ömür olmalı.”
Ayla: Belirli bir müddet de olsa orada rahat edeceğimi düşündüm
Diyarbakır’da yaşıyordu, 5 yıl evli kaldı, eşinin şiddetine maruz kaldı. Bir oğlu vardı. 13 yıl evvel, ikinci çocuğuna gebeyken, gebe olduğunu şimdi bilmiyordu, boşandı. Sonra bir kızı oldu.
Kendi ailesi karşı çıksa da yurt dışındaki akrabalarının yardımıyla bir dükkan açtı. Fakat Ayla, eski eşinin yıllar boyunca dükkanın camlarını kırdığını, dükkanı yaktığını, dükkanı basıp kendisini yaraladığını anlatıyor. En sonunda dükkanı kapatıp konutlara paklığa gitmeye başladığını lakin eski eşinin kendisini bulmasının güç olmadığını söylüyor.
Eski eşinin arkadaşları, “Diyarbakır’dan çıkarsan rahat edersin” deyince Ayla, çocuklarını da alıp dükkanına mal almak için daha evvel gidip geldiği İzmir’e kaçtı:
“En azından, dışarıda kalmaktansa başımızı sokabileceğimiz muteber bir yerdi. Tekrar ayaklarımın üzerine kalkabilmem ve çocuklarım için bir gelecek yapabilmem için azıcık da olsa, belirli bir mühlet de olsa orada rahat edebileceğimi düşündüm.
“Orada bir beklentim yoktu, gideyim oturayım, onlar bana her şeyi kursun mantığı yoktu bende.”
Dağıtım merkezinde kızı okula gidemedi, oğlu ise 14 yaşında olduğu için yetiştirme yurduna yerleştirildi.
2 hafta sonunda İzmir’deki bayan konukevine yerleştirildi. Burada bir iş bulduğunu lakin giriş-çıkış müsaadesi için iş yerinden kağıt istendiğini anlatıyor:
“Sadece ‘Çalışma saatleri kızımın okulu için müsaade alabilir miyim?’ dedim. Adamın, işverenin iletileri hala bende duruyor. Direkt olarak ‘Siz bayan sığınma konutundan mi geliyorsunuz?’ diye sordu. Yok ‘Hayır’ dedim. Dedi ki bizim yanımızda daha evvel çalıştı oradakiler. ‘Biz çalışma saati yazamayız, bazen erken çıkarsın bazen geç’ dedi. ‘Tamam’ dedim. Başka gün telefonu açtığımda adamın bana yazmadığı söz kalmamış. Bayan sığınma konutunda kalan bayanlara çok farklı gözle bakıyor. Kimsesiz, sahipsiz…”
Mor Çatı gönüllüsü Gülsun Kanat Dinç’e nazaran ise iş saatleri için müsaade alınması, yanlış bir uygulama:
“Tabii ki toplu hayat alanlarının muhakkak kuralları olur birlikte yaşayabilmek için Bunlara da ahenk göstermiyorsam o vakit sorun olur. Lakin ne giydiğim, ne vakit çıktığım, telefonumu kullandım mı kullanmadım mı, iş buldum mu bulmadım mı, bütün bunlar konusunda benim yanımda benimle konuşarak beni destekleyerek bir çalışmanın olması gerekir. Bana yasaklar koyarak değil.
“Ne giyeceğimize, nasıl davranacağımıza karar veren bir kocadan kurtulup geliyoruz, diğer bir kocaya, bu sefer devletin toplumsal çalışmacısı (sosyal hizmet uzmanı) kocalarımız oluyor. Yani sonuçta benim ne giyeceğime nasıl davranacağıma kimse karar veremez.”
‘Sağlam kalacağım, kimseden bir yardım istemiyorum’
Artık kalıcı bir iş ve mesken arayan Derya, ne istediğini şu sözlerle özetliyor:
“Başıma dışarıda ne gelirse gelsin ben o adamın yanına tekrar dönmeyi düşünmüyorum. Devletten de o takviyesi artık alamıyorum. Şu an dışarıdayım.
“Güzel bir işimin olmasını istiyorum, hoş bir konutumun olmasını istiyorum. Yani sağlam kalacağım, kimseden yardım istemiyorum. Kendi gayretimle yapmak istiyorum her şeyi lakin güç, çok sıkıntı.”
*Haberde kıssalarını anlattığımız iki bayanın gerçek isimleri, güvenlik gerekçesiyle Derya ve Ayla olarak değiştirildi.
