Çin’de Covid-19 ismi verilen koronavirüs yüzünden karantina altına alınan Vuhan kentinden görüntüler ve fotoğraflar paylaşarak son durumu aktaran, “gerçeği duyurmak istediklerini” söyleyen iki gazeteci, bir müddettir kayıp.
İnternetteki toplumsal medya ve öbür platformlarda fotoğraf, video ve insan öyküleri paylaşan yurttaş gazeteciler, karantinaya alınarak giriş çıkışların yasaklandığı, koronavirüsün ortaya çıktığı yer olan Vuhan’da ortadan kayboldu.
Fang Bin ve Chen Qiushi’nin internette paylaştığı görüntüleri kısa vakitte binlerce kişi takip etmeye başladı. Fakat bir müddettir kanalları etkin değil, yeni bir paylaşım yapılmadı.
Fang Bin hakkında ne biliyoruz?
Vuhanlı iş insanı Fang Bin, birinci olarak 25 Ocak’ta “buradaki gerçek durumu aktarmak için elinden gelenin en uygununu yapacağına kelam vererek” Vuhan’dan bir görüntü paylaştı.
YouTube’da paylaştığı görüntü bir mühlet sonra Çin’de yasaklandı fakat VPN üzerinden binlerce kişi görüntüyü izlemeye devam etti.
Birinci birkaç görüntüsünde Fang Bin, otomobiliyle kentin farklı yerlerinde gezip son durumu aktarırken görülüyor. Bu görüntüleri yalnızca bin kişi izledi.
1 Şubat’ta paylaştığı görüntüde ise Vuhan’daki bir hastanenin önünde 8 cesedin bir minibüse üst üste konulduğu görülüyordu. Bu görüntüyü 200 binden fazla kişi izledi.
Fang daha sonra polisin o görüntüyü paylaştığı gece konutuna geldiğini ve arama yaptığını duyurdu. Karakola götürülüp “uyarıldığını” ve akabinde hür bırakıldığını söyledi.
Son olarak 9 Şubat’ta paylaştığı 13 saniyelik bir görüntüde “Herkes ayaklansın, hükümetin gücünü yine halka verin” diyordu.
Bu görüntüden beri YouTube hesabı etkin değil.
Chen Qiushi hakkında ne biliyoruz?
Eski insan hakları avukatı olan Chen, daha sonra aktivistler ortasında tanınan, görüntü haberler yapan bir gazeteci oldu.
Asıl ününü geçen yıl Ağustos ayında Hong Kong’daki protestoları haberleştirerek kazandı.
Protestoları izledikten sonra ülkeye geri dönen Chen Qiushi, polisin peşine takıldığını ve şiddet gördüğünü savundu. 700 binden daha fazla takipçisi olan toplumsal medya hesabı da silindi.
Chen, koronavirüs salgını sırasında sessizliğini bozdu.
Ekim ayında açtığı bir YouTube hesabının takipçi sayısı 400 bine ulaşmıştı. Twitter’da da 265 binin üzerinde takipçisi vardı.
Koronavirüs haberlerine ise Ocak ayının sonunda başladı. Vuhan’a giderek çektiği birinci görüntüde “Kameramı burada sahiden ne olduğunu evraklara dökmek için kullanacağım. Kelam veriyorum gerçeklerin üstünü örtmeyeceğim” dedi.
Vuhan’daki farklı hastanelere giderek görüntüler çekti, hastalarla konuştu. Bunun kendisini riske atmak demek olduğunu biliyordu. BBC’ye Şubat ayının başında verdiği röportajda “Sansür çok sert biçimde uygulanıyor, benim görüntülerimi paylaşan insanların bile hesapları siliniyor” demişti.
Artık bir arkadaşının yönettiği Twitter hesabından 7 Şubat’ta paylaşılan son görüntüde, Chen’in annesi, oğlunun bir gündür kayıp olduğunu söylüyor.
Arkadaşı Xu Xiaodong da daha sonra YouTube’da bir görüntü paylaşarak Chen’in “zorla karantinaya alındığını” söylüyor.
Yetkililer ne dedi?
Çinli yetkililerin bahisle ilgili ağzı sıkı. İki yurttaş gazetecisinin nerede olduğuna dair resmi bir açıklama gelmedi, karantinaya alındılarsa ne vakit çıkabileceklerine dair bir bilgi de yok.
Memleketler arası Af Örgütü’nden araştırmacı Patrick Poon, iki gazetecinin “zorla karantinaya mı alındığı yoksa polis tarafından gözaltında mı tutulduğunun belirli olmadığını” söyledi.
Fakat yetkililerin, Chen ve Fang’in hiç olmazsa aileleriyle irtibat kurulduğuna ve bilgi verildiğinde dair bir açıklama yapması gerektiği görüşünde:
“Çinli yetkililer ailelerine haber vermeli ve bu şahıslara birer avukata erişim hakkı vermeli. Aksi takdirde berbat muamele ya da azap korkusu duymak yasal bir hal alıyor.”
Neden kaybolmuş olabilirler?
Çin idaresi, tenkitlerini yüksek sesle lisana getiren aktivistleri susturmasıyla biliniyor.
Son vakitlerde da hükümet, salgının da denetim altına alındığını dünyaya göstermeye çalışıyor.
İnsan Hakları İzleme Örgütü’ne nazaran Çin idaresinin “eleştirileri susturmayı da en az salgını denetim altına almak kadar önemsemesi” şaşırtan değil.
Li Wenliang isimli bir doktor da koronavirüsün varlığını birinci duyuran ve salgına dikkat etmek gerektiği konusunda ihtarlarda bulunan tabip. “Yanlış yorumlarını” yaymaması konusunda uyarılan doktor da daha sonra virus kaptı ve hayatını kaybetti.
Çin’de iki gazetecinin öyküsü toplumsal medya dışında ana akım medyada tartışılmıyor. Yalnızca Çinli haber sitesi Weibo’da, Chen ve Fanh’in ortadan kaybolmasıyla ilgili birkaç yorum var:
“Tarihi tekrar yazdılar. Bir müddet sonra ise Chen Qiushi isimli birisi hiç yaşamamış üzere olacak.”
