195 ülkeden verileri inceleyen tıp dergisi Lancet’in Hastalıkların Global Maliyeti 2019 yılı araştırması, “beslenmeyle bağlantılı en düşük mevt oranına” sahip ülkenin İsrail olduğunu ortaya koydu. Medyada “İsrailliler üzere beslenme” konusunda sayısız makale yayınlandı. Halbuki İsrail tıpkı vakitte dünyanın en fazla şeker tüketen ülkesi.
2018’de İsrail’de kişi başına 60 kg şeker tüketilmişti. Bu, günde 165 gram, yani 30 tatlı kaşığı şeker demek.
Malezya, Barbados, Fiji ve Brezilya da İsrail’in akabinde birinci 5 sırada yer alıyor. En alt sıralarda ise 2018 sayılarıyla kişi başına 3,5 kg şeker ile Kuzey Kore geliyor. Güney Kore’de bu ölçü 30,6 kg.
Beslenme ile ilişkili hastalıkların yaygın olduğu ABD’de kişi başı tüketim 31,1 kg. ABD bu bakımdan birinci 20’ye giremedi.
2018’de 25,4 milyon ton şeker tüketen Hindistan, bu rakamla Avrupa Birliği ülkeleri toplamını aşıyor.
Lakin şeker tüketimi ile ilgili bilgiler insanların yiyeceklerine kattığı ve içeceklerinin içerdiği ölçüsü ölçmüyor yalnızca.
Uzmanlar ayrıyeten besinlere imalat sürecinde katılan yahut meyve sularında doğal olarak yüksek olan şekeri de hesaba katıyor.
Tüm bunlar dikkate alındığında, tüketilen şeker ölçüsünün 2001’de 123,4 milyon tondan 2018’de 172,4 milyon tona yükseldiği görülüyor.
Buna nazaran, dünyada kişi başına yıllık şeker tüketimi 22,6 kg.
Pekala neden bu kadar fazla şeker tüketiyoruz?
Nedenlerden biri, şekerin ucuz ve herkesin erişebildiği bir güç kaynağı olması.
Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü (FAO), Hindistan’da şekerin “yoksullar için en ucuz güç kaynağı” olduğuna işaret ediyor.
Burada şeker tüketimi 1960’larda yılda 2,6 milyon ton iken 1990’larda 13 milyon tona çıkıyor.
Son yıllarda hazır besinlerin beslenmemizdeki hissesi da büyük oranda arttı.
ABD Tarım Bakanlığı verilerine göre, bu eserlerin dünya toplam besin satışı içindeki hissesi, daha 2002 yılında yüzde 77’ye ulaşmıştı.
Hazır besinlerde şeker değerli bir gereç; tadı güçlendirdiği üzere eserin raf ömrünü de uzatıyor.
Uzmanlar, dünya çapında şeker tüketimindeki artışın, obezitenin yaygınlaşmasında değerli bir etken olduğunu söylüyor.
2015’te Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) şeker tüketimine dair tavsiyelerini değiştirmiş, meyve suyu ve hazır besinlerin içerdiği şekerin toplam günlük güç kaynağı olarak hissesinin yüzde 10’u aşmaması gerektiği tavsiyesinde bulunmuştu.
DSÖ, bunda ayrıyeten yüzde 5 kesinti yapmanın (6 tatlı kaşığı ya da 25 gram) “sağlık açısından ekstra fayda getireceğini” söylüyor.
Şeker tüketimini azaltmak için kimi ülkeler tavsiyelerde bulunmanın ötesine geçerek, başta içecekler olmak üzere yüksek şeker içeren besinlere ek vergi getirdi. Son yıllarda bu tekniğe başvuran ülkelerin sayısı 20’yi aştı.
Şekerli içecek reklamını yasaklayan birinci ülke
Singapur ise gelecek yıldan itibaren çok şekerli içecek reklamlarını yasaklayacak birinci ülke oldu.
Ek verginin şekerli içeceklere uygulanması ise bunların bol ölçüde tüketildiği halde besin pahası bakımından zayıf olmalarına dayanıyor.
Örneğin, 355 ml portakallı gazoz 11 tatlı kaşığı şeker içeriyor.
Araştırmalar, yüksek şeker içeren içeceklerin obezite, tip 2 diyabet, kalp hastalıkları ve erken mevt riskini artırdığını gösteriyor.
Kimileri ise şekerin her hususta günah keçisi olarak görülmesine karşı çıkıyor.
Memleketler arası Şeker Örgütü (ISO) başkanı Jose Orive, insanların sıhhatsiz beslenme alışkanlıkları içinde şekerin fazla öne çıkarıldığı kanısında.
Şekerin tarihi olarak temel bir güç kaynağı olduğunu ve sütte bile bulunduğunu belirten Orive, “Obezitenin yaygınlaşmasında şeker tek etken olarak görülemez. Fizikî aktivitenin azalması ve genel olarak beslenme ile ilgili öbür faktörler” de bulunduğunu söyleyerek “Ama çok tüketimin herkes için ziyanlı olduğu kesin” diyor.
Orive, şekerli içeceklere ek vergi getirilmesini “hükümetler ek gelir kaynağı olarak görüyor” diyerek eleştiriyor, “ama besin bölümü de hakikaten bu tartışmaya katılmalı ve başını kumdan çıkarmalı” ikazında bulunuyor.
Geçen yıl Almanya’da birçok besin şirketi hükümet ile anlaşarak hazır besinlerdeki şeker ve tuz ölçüsünün 2025’e dek azaltılması, içeceklerde de şekerin yüzde 15 oranında düşürülmesi kararı aldı.
Pekala uygulanan vergiler işe yarıyor mu?
Yeni Zelanda’da yapılan bir araştırma, şekerli içeceklere getirilen yüzde 10 verginin bu içeceklerin tüketiminde birebir oranda düşüşe yol açtığını ortaya koydu.
Kimi şirketler ise satışlarında düşüş olmasın diye eserlerini tekrar formüle edip şeker ölçüsünü azalttı. İngiltere’de Nisan 2018’den bu yana bu cins eserlerde şeker içeriği yaklaşık yüzde 29 oranında düşürüldü.
Bu uygulama şimdi çok yeni olduğu için kamu sıhhati açısından faydaları şimdi ortaya çıkmış değil.
İngiltere’de yapılan bir araştırmada, kek, bisküvi ve şekerlemelere getirilecek yüzde 20 fiyat artışının, bireylerde bir yılda 1,3 kg zayıflamaya yol açacağı ortaya kondu.
Tek başına içeceklere uygulandığında ise kilo kaybının yalnızca 203 gram olacağı söz edildi.
Şekerli yiyeceklere uygulanacak vergi yoluyla İngiltere nüfusunda obezite oranında bir yılda yüzde 2,7 düşüş olacağı kestirim ediliyor.
