Son günlerde sık sık gündeme gelen fenantil merak konusu oldu. İnsanların hakkında araştırmalar yaptığı fenantil ilaç mıdır, özellikleri nelerdir üzere sorular soruldu. İşte fenantil hakkında merak edilen soruların cevapları…
FENTANİL NEDİR?
Molar kütle: 336,471 g/mol
CAS numarası: 437-38-7
Yarılanma ömrü: 3-12 saat
Kimyasal formül: C22H28N2O
Uygulama yolu: Oral, intravenöz terapi, intramuskular enjeksiyon, transdermal flaster
Kullanıcıların yaptığı başka aramalar: Midazolam, Oksikodon,
Fentanil (Fentanyl), birinci olarak 1950’lerin sonunda Belçika‘da bulunan Janssen Pharmaceutica tarafından sentez edilmiş, morfinden yaklaşık 80 sefer, meperidinden ise 500 kat daha güçlü olan bir opioid analjeziktir. Fentanil, Sublimaze ticari ismi altında bir intravenöz anestetik olarak 1960’larda tıbbi çalışmalarda kullanılmaya başlamıştır. Preparatlarda Fentanyl sitrat halinde bulunur. Günümüzde çeşitli dozlarda – Türkiye’de – 0,05 mg/ml konsantrasyonda ampuller ve Transdermal Flaster formunda formları bulunmaktadır.
FENTANİL KULLANIM ŞEKLİ
Hastane ortamında ve uzman şahıslarca kullanılmalıdır. Opioid bir casus olan Fentanyl kırmızı reçeteye ve rapor ile – Türkiye’de – yazılarak verilir. Kliniklerde droperidol ile kombine verildiğinde faal bir nöroleptanaljezik olur.
FENTANİL ENDİKASYONLARI
Genel ya da lokal anestezide narkotik analjezik katkısı olarak; anestezinin indüksiyonunda droperidol üzere bir nöroleptik ile birlikte anestetik premedikasyon olarak ve genel ya da lokal anestezinin idamesinde yardımcı olarak ve majör cerrahi operasyona girecek yüksek-riskli hastalarda oksijen ile anestetik casus olarak kullanılır.
FENTANİL KONTRENDİKASYONLARI
İlacın bileşenlerinden birine ya da öbür morfinomimetiklere karşı toleransı olmayan hastalarda kontrendikedir.
FENTANİL UYARILAR
Tüm güçlü opiodlerde olduğu üzere, teneffüs depresyonu dozla bağlıdır ve Naloxone üzere spesifik bir narkotik antogonisti ile geri döndürülebilir, fakat teneffüs depresyonunun opioid tesirinden daha uzun sürebilmesi nedeniyle daha sonra ek dozlar gerekebilir. Derin analjeziye post-operatif periyotda da kalıcı olan ya da nüks edebilen besbelli teneffüs depresyonu eşlik edebilir. Anestezi sırasında hiperventilasyon hastanın CO2’e karşılığını değiştirebilir bu da post-operatif teneffüsü tesirler. Torakal kasları da kapsayan kas rijiditesi ortaya çıkabilir. Non-epileptik miyoklonik hareketler ortaya çıkabilir. Kâfi ölçüde antikolinerjik almayan hastalarda ya da fentanil non-vagolitik kas gevşeticilerle kombine edildiğinde bradikardi ve muhtemelen asistol ortaya çıkabilir. Bradikardi atropinle tedavi edilebilir. Opioidler özelikle hipovolemik hastalarda hipotansiyonu indükleyebilirler. İntraserebral ahengi tehlikede olan hastalarda süratli bolus enjeksiyonlardan kaçınılmalıdır. Kronik opioid terapisinde olan ya da opioid bağımlılık hikayesi bulunan hastalarda daha yüksek doz gerekebilir. Yaşlı ya da zayıf hastalarda dozun azaltılması önerilir. Denetim edilemeyen hipotiroidizm, pulmoner hastalık, teneffüs rezervinin azalması, alkolizm, yetersiz böbrek ya da karaciğer işlevi olan hastalarda opioidler dikkatle titre edilmelidir. Fentanil droperidol ile birlikte kullanıldığında hipotansiyon insidansı daha yüksektir. Droperidol ekstrapiramidal semptomları indükleyebilir lakin bu durum antiparkinson casuslarla denetim altına alınabilir. Hamile hastalara uygulanmasından evvel riskler ve potansiyel faydalar değerlendirilmelidir. Fentanilin plasentaya geçmesi ve fötal teneffüs merkezinin opiatlara bilhassa hassas olması nedeniyle doğum sırasında (sezaryen de dahil olmak üzere) uygulama önerilmez (i.m. ya da i.v.). Anne sütüne geçebilir. Bu nedenle bu ilacın uygulanmasında sonraki 24 saat içinde emzirme önerilmez. Hasta sırf uygulamanın akabinde kâfi vakit geçtiğinde araç ya da makine kullanabilirler.
FENTANİL YAN ETKİLERİ
İntravenöz opioid ugulamasıyla temaslı olarak ör. teneffüs depresyonu, apnea, kas rijiditesi (torakal kasları da içerebilen), miyoklonik hareketler, bradikardi, (geçici) hipotansiyon, bulantı, kusma ve baş dönmesi üzere advers tepkiler görülebilir. Daha seyrek bildirilen advers tepkiler: Larenks spazmı, alerjik tepkiler (anaflaksi, bronkospazm, prurit, ürtiker gibi) ve asistol bildirilmiştir. Ender olgularda operasyondan sonra sekonder rebound teneffüs depresyonu gözlenmiştir. Droperidol üzere bir nöroleptik ile kullanıldığında ürperme ve/veya titreme; huzursuzluk, post-operatif halüsinasyon episodlar; ve ekstrapiramidal semptomlar görülebilir.
FENTANİL İLAÇ ETKİLEŞİMLERİ
Barbitüratlar, benzodiazepinler, nöroleptikler, halojenik gazlar, non-selektif MSS depresanları (ör. alkol) narkotiklerin neden olduğu teneffüs depresyonunu güçlendirebilirler. Fentanil çoğunlukla CYP3A4 tarafından büyük ölçüde ve süratli biçimde ve metabolize edilir. Oral ritonavir i.v. fentanil klirensini üçte iki oranında azaltmıştır; fakat tek doz i.v. fentanil uygulamasının akabinde elde edilen azamî plazma konsantrasyonu etkilenmemiştir. Rastgele bir cerrahi ya da anestezik uygulamadan 2 hafta evvel MAO inhibitörlerinin bırakılması gerekir.