Hastalık 17 yüzyılda ölümcül bir salgın haline gelmiş ve virüse yakalanmış her 10 beşerden 3’ünün vefatına sebep olmuştur. 1796 yılında, bir doktor olan Edward Jenner, virüsün misal, daha az istilacı bir tipinin enjeksiyonu alınırsa insanların çiçek hastalığına karşı bağışıklık kazanabileceğini keşfetti. Jenner’in deneyleri, dünyanın birinci aşısının geliştirilmesinin yolunu açtı.
Gelecek yüzyılda aşılar gelişmiş ülkelerde rutin bir uygulama haline geldi. Bilinen son hadise, 1977 yılında Somali’de kaydedildi ve 1980 yılında, Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) çiçek hastalığının büsbütün ortadan kaldırılan birinci hastalık olduğunu duyurdu. Hastalık, Dünya çapında %100 oranında üstesinden gelinmiş hala tek hastalık olma özelliğine sahip.
Çocuk Felci Hayat Uzunluğu Devam Eden Sakatlıklar Bıraktı
Çocuk felci, enfekte bir insanın beynini ve omuriliğini istila ederek felce neden olabilen viral bir enfeksiyondur. Hastalığa yakalanan her dört şahıstan biri gelip süreksiz grip gibisi semptomlar geliştiriyordu. İki ila beş gün boyunca; boğaz ağrısı, ateş, yorgunluk, mide bulantısı, baş ağrısı ve karın ağrısı biçiminde devam eden semptomlar, daha sonra bizatihi geçiyordu. Ancak çok küçük bir yüzdede felç ve teneffüs bozukluklarını da içeren önemli tesirler görülüyordu.
Hastalık kendi kendilerine nefes almalarını engellediği için enfekte kimi çocuklar, haftalar boyunca dev makineler olan yapay teneffüs aygıtları içerisinde kalıyordu. NPR’ye nazaran, sadece 1952 yılında, ABD’de 3000 çocuk, çocuk felcinden ötürü hayatını kaybetti.
Çocuk felcinden kaynaklı vefatlar, o kadar yaygın hale gelmişti ki; şirketler yeni doğanların ebeveynlerine çocuk felci sigortası satıyorlardı. Polyovirüs, genç nüfus ortasında süratle yayılmaya başlamıştı. Ağız yoluyla yayılan virüs, halka açık yüzme havuzları ve günlük bakım merkezleri üzere yerlerde kolaylıkla yayılabiliyordu.
İlk kere 1955 yılında yapılan bir aşı ile, çocuk felci oranları süratle azalmaya başladı. Dünya Sıhhat Örgütü datalarına nazaran, bu yıl (Mart 2019 itibariyle) sadece üç ülkede (Nijerya, Pakistan ve Afganistan) faal çocuk felci olayı kaydedildi.
Bulaşıcı Bir Bakteriyel Enfeksiyon: Difteri
Difteri, 20. yüzyılın başlarında yayılmaya başlayan ölümcül bir hastalıktı. CDC bilgilerine nazaran, 1921 yılında 206.000 insan difteri enfeksiyonundan etkilendi ve hastalık, o yıl, yaklaşık 15.520 insanın vefatına yol açtı.
Difteri, enfekte insanlarda birinci olarak boğaz ağrısı, halsizlik ve salgı bezlerinde şişkinliğe neden olur. Akabinde, gri renkli bir mukus boğazların art kısmını sarmaya başlar. Şayet ki bakteri kan sirkülasyonunda kâfi müddet geçirirse; enfeksiyon, kalıcı hudut hasarına ve kalp yetmezliğine neden olan toksinler üretebilir.
Hastalık, enfekte bir insanın hapşırması, öksürmesi ya da tükürüklerinin kaldığı yüzeyler ve objeler aracılığıyla yayılır. Bu nedenle, birbirine çok yakın yaşayan beşerler, bilhassa de nüfus yoğunluğunun fazla olduğu kentlerdeki beşerler, 1990’ların başlarında büyük oranda hastalığa yakalanıyordu.
1920 yılında üretilen difteri aşısı ile, doğal salgınlar büyük oranda azalmıştır. Bununla birlikte CDC’ye nazaran, hastalık, global manada tehlike arz etmeye devam etmektedir. 2016 yılında, ülkeler Dünya Sıhhat Örgütü’ne yaklaşık 7.100 difteri olayı bildirmiştir, fakat bilhassa de insanların aşıya erişiminin mümkün olmadığı, gelişmemiş ülkelerde, hadise sayısının bildirilenden çok daha fazla olduğu iddia edilmektedir.
CDC, çocuklara dört doz difteri aşısı yaptırılmasını ve akabinde tam müdafaa sağlamak için her 10 yılda bir de bağışıklık güçlendirici aşı yaptırılmasını öneriyor.
Çocuklarda Ağrılı Şişkin Bir Yüze Sebep Olan Kabakulak
Kabakulak, Rubulavirus ailesinin üyesi olan paramiksovirus isimli bir virüsün sebep olduğu bir teneffüs yolu hastalığıdır. Pek çok virüste olduğu üzere, bu virüs de tükürük yoluyla yayılır. CDC datalarına nazaran, kabakulak aşısının geliştirilmesinden evvel, ABD’de her yıl yaklaşık 186.000 hadise kaydediliyordu.
Kabakulak hastalığına yakalanan kişi; ağrılı, şişmiş tükürük bezleri geliştirir. Çene bölgesinde oluşan şişlik, yemek yemeyi zorlaştırır, bu da hastaların kendilerini daha zayıf hissetmelerine neden olur. Kabakulak, ekseriyetle ölümcül değildir lakin kimi hastalarda, işitme kaybı üzere hayat uzunluğu devam eden komplikasyonlar görülmüştür. Hastalığa yakalanan genç erkeklerin yaklaşık yüzde 20 ila 30’u şişmiş testis geliştirme riski altındadır ve bu da hassasiyet azalması ve doğurganlık sıkıntılarına neden olur.
1967 yılında kabakulak aşısı programının uygulanmaya başlanmasından sonraki yıllarda, ABD’de kabakulak olayları %99 oranında azalmıştır ve bugün, yılda sırf birkaç yüz hadise kaydedilmektedir.
Deride Döküntü, Yüksek Ateş ve Önemli Uzun Vadeli Komplikasyonlar: Kızamık
Kızamık, birebir vakitte rubeola olarak da bilinen; teneffüs sistemi ve öteki organları etkileyen bir hastalıktır. Virüse enfekte olmuş bir kişi; bedenin her yerinde görülen kırmızı noktalar halinde döküntüler ve grip gibisi semptomlar olan yüksek ateş, gözlerde kızarıklık ve burun akıntısı geliştirir.
Eğer ki enfeksiyon önemli seviyede olursa, hastalık; körlük, beyin hasarı ve hatta mevte bile sebep olan önemli komplikasyonlar ortaya çıkarır.
1950lerin sonlarında şimdi aşısı geliştirilmemişken, her yıl tahminen 3 milyon insan kızamığa yakalanıyordu. Komplikasyonlardan kaynaklı yaklaşık 48.000 insan hastaneye kaldırılıyor ve her yıl yaklaşık 400-500 kişi hayatını kaybediyordu.
Kızamık, bir virüsün sebep olduğu hayli bulaşıcı bir hastalıktır. Hastalık o kadar bulaşıcıdır ki, şayet enfekte bir kişi bile varsa, etrafındaki bireylerin %90’ına kadarı korunmazlarsa enfekte olurlar. Enfekte bir kişinin öksürmesi ya da hapşırmasıyla kısa müddette hava yoluyla sağlıklı insanlara da bulaşır. CDC’ye nazaran, kızamık virüsü, enfekte insanın ortamdan ayrılmasından sonraki 2 saat boyunca virüs havadaki varlığını koruyabiliyor. Münasebetiyle, enfekte birinin bulunduğu bir odada bulunursanız virüse yakalanmanız neredeyse kaçınılmazdır. Tüm semptomların gelişmesi bir yahut iki hafta sürebileceğinden, birden fazla kişi hastalığa yakalandığının birinci etapta farkına bile varmaz.
CDC, 2000 yılında ABD’nin kızamıktan kurtulduğunu duyurmuştu. Bilhassa de son yıllarda Dünya çapında yürütülen aşı tersi kampanyalar nedeniyle; olağanda 2-doz MMR aşısı (çocuklarda kızamık, kızamıkçık ve kabakulağa karşı bağışıklık geliştiren aşı) sayesinde büsbütün önlenebilen kızamık, yine tehlikeli bir salgın haline geldi.
Doğum Kusurlarına ve Beyin Hasarına Neden Olan Kızamıkçık
Alman kızamığı olarak da bilinen kızamıkçık hastalığının semptomları, kızamık hastalığının semptomlarına epeyce benzeridir lakin biraz daha hafiftir. Enfekte şahıslarda, çoklukla, kırmızı döküntüler, gözlerde pembeleşme ve düşük düzeyde de olsa ateş yükselmesi görülürken, enfekte insanların neredeyse yarısında hiçbir semptom görülmez bile.
1964 yılında, ABD’de yaklaşık 12,5 milyon insan kızamıkçığa yakalanmış ve tekrar bu yıl içerisinde yaklaşık 11.000 bayanda; rubella virüsünden kaynaklı düşük olayı ya da meyyit doğum görülmüştür. Enfekte annelerin çocukları; işitme kaybı, gelişme bozuklukları, katarakt ve kalp yetmezliğiyle doğmuştur.
1960’ların sonlarında uygulanan kızamıkçık aşısı programı sonucunda, 2015 yılında The New York Times gazetesi kızamıkçığın ABD’den silindiğini duyurmuştu. Dünya Sıhhat Örgütü, önümüzdeki birkaç yıl içerisinde hastalığın dünya çapında yok edilmesini hedeflemektedir.
BilimFili’nin kaynakları:
What is smallpox? WHO.int (accessed June 15th, 2019). https://www.who.int/csr/disease/smallpox/faq/en/Mystery solved: Scientists now know how smallpox kills. ScienceDaily, (accessed June 15th, 2019). www.sciencedaily.com/releases/2009/12/091222105217.htmFrom smallpox to rubella, here are 6 infectious diseases you can avoid thanks to vaccines. BusinessInsider/Sawanna Swain-Wilson, (accessed June 15th, 2019). https://www.businessinsider.com/vaccines-infectious-diseases-you-wont-get-2019-6What Is Polio? Centers for Disease Control and Prevention, (accessed June 15th, 2019). https://www.cdc.gov/polio/about/index.htmPoliomyelitis. WHO.int (accessed June 15th, 2019). https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/poliomyelitisAbout Diphtheria. Centers for Disease Control and Prevention, (accessed June 15th, 2019). https://www.cdc.gov/diphtheria/about/index.htmlAbout Mumps. Centers for Disease Control and Prevention, (accessed June 15th, 2019). https://www.cdc.gov/mumps/about/index.htmlAbout Measles. Centers for Disease Control and Prevention, (accessed June 15th, 2019). https://www.cdc.gov/measles/about/index.htmlAbout Rubella. Centers for Disease Control and Prevention, (accessed June 15th, 2019). https://www.cdc.gov/rubella/about/index.html