Son periyotta Çin’de ortaya çıkan koronavirüsün dünyaya yayılması üzere, son 30 yıl içerisinde virüslerin yol açtığı hastalık salgınları da çok daha sık görülmeye başlandı. Bunun ardında yatan neden ne?
Dünya nüfusunun tarihin en yüksek seviyesinde olduğu bir gerçek. Dünyada 7,7 milyar kişi yaşıyor ve bu sayı giderek artıyor. Dahası, beşerler artık birbirleriyle daha fazla temas halinde.
- DOMUZ GRİBİ İLE İLGİLİ SON HABERLER
Daha küçük yerleri daha fazla insanın paylaşması sonucunda da hastalıklara neden olan mikroplara maruz kalma riski artıyor.
Çin’in Vuhan bölgesinde ortaya çıkan koronavirüs, beşerden beşere öksürme ya da hapşırma sırasında ortalığa saçılan zerreciklerle geçiyor. Bu virüsün beden dışında yaşama mühleti epey kısıtlı. Bu nedenle de virüsü yayan kişi ile geçtiği kişinin birbirine epey yakın bir aralıkta olması gerekiyor.
2014 yılında ortaya çıkan Ebola salgını, lakin çok yakın temasla, kan yahut beden sıvısıyla bulaşıyordu. Fakat virüslerin tamamı, beşerden beşere geçen cinslerden oluşmuyor.
- DOMUZ GRİBİ NEDİR? NASIL BULAŞIR?
Sivrisineklerden insanlara geçen Zika virüsünün bulaşmasında bile ortadaki uzaklığın yakın olması değerli rol oynamıştı. Kentlerde yaşayan Zika sinekleri, insan kanından besleniyor. Bilhassa nüfus yoğunluğu yüksek, nemli ve sıcak yerlerde yaşıyor.
2007 yılından bu yana kent nüfusu kırsalı geçmiş bulunuyor. Dünya üzerindeki toplam kara kesiminin yüzde 1’lik bir kısmında 4 milyardan fazla insan yaşıyor.
Dahası, insanların yaşamak için taşındığı kentlerin büyük bir kısmı da buna hazır değil. Bu nedenle de, kentlere taşınan birçok kişi varoşlara yerleşiyor ve bu yerlerde de çoklukla pak su ya da yeterli bir kanalizasyon sistemi bulunmuyor. Böylelikle hastalıklar da daha süratli yayılıyor.
Daha fazla gezmeye başladık
Uçak, tren ve araba üzere ulaşım araçları, bir virüsün bir günden daha kısa bir mühlet içerisinde dünyanın yarısını gezebileceği manasına geliyor. Koronavirüs, ortaya çıkmasından sonraki birkaç hafta içerisinde 16’dan fazla ülkeye yayıldı.
2019 yılında havayolu şirketleri, 4,5 milyar yolcu taşıdı. Bu sayı, 10 yıl evvel yalnızca 2,4 milyardı.
Çin’in süratli tren sınırının en büyük istasyonlarından biri Vuhan’dan geçiyor. Bu virüs de Çin Yeni Yılı nedeniyle 3 milyardan fazla insanın seyahat edecek olmasından ötürü dünyanın en büyük insan hareketi olarak gösterilen devir sırasında ortaya çıktı.
Tarihteki en makus salgınlardan birisi 1918 yılında görülen İspanyol gribi oldu. Bu salgın, Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna hakikat büyük göçlerin yaşandığı bir periyotta Avrupa’da başladı.
Grip virüsü, savaşın akabinde ülkelerine geri dönen askerler tarafından taşındı. Böylelikle virüs, şimdi direnç geliştirmemiş şahısların bağışıklık sistemini hazırlıksız yakalayınca süratli bir halde yayıldı.
Virolog John Oxford tarafından yapılan bir çalışma, virüsün kaynağının, günde 100 bin kadar askerin kullandığı bir toplanma merkezi olduğunu gösteriyor.
Sivil havacılık dalının şimdi ortaya çıkmadığı bir periyotta bile, bu grip salgını neredeyse dünyanın tamamına yayıldı. Bu virüs nedeniyle 50 ile 100 milyon ortasında kişinin hayatını kaybettiği düşünülüyor.
Tekrar de İspanyol gribinin dünyaya yayılması altı ile dokuz ay sürdü. Bir günde dünyanın bir ucundan başkasına gidilebilen bir devirde yeni bir grip virüsü çok daha süratli bir biçimde yayılır.
Daha çok et, daha çok hayvan, daha çok hastalık
Ebola, SARS ve son olarak da Vuhan koronavirüsünün tamamı, omurgalı hayvanlardan insanlara geçen zoonotik virüsler. Son periyotta görülen koronavirüsün kaynağının Vuhan’daki bir et pazarı olduğu düşünülüyor. Yapılan birinci tespitler, canlı yılanlardan geçmiş olabileceğini gösteriyor.
Günümüzde ortaya çıkan her dört hastalıktan üçü, zoonotik rahatsızlıklar.
Yiyecek et talebi dünya genelinde artış gösteriyor. Dünyada refah seviyesinin artması ve insanların beslenmelerinde et ölçüsünün artmasıyla hayvancılık da genişliyor.
Grip virüsleri, ehlileştirilmiş hayvanlar üzerinden insanlara geçme eğilimi gösteriyor. Hasebiyle, virüs taşıyan bir hayvanın beşerlerle temas kurma imkanı da artıyor.
Koronavirüsler, yaban hayvanlarından insanlara sıçrıyor. Çin’de canlı hayvan ve et pazarları ekseriyetle nüfusun ağır olduğu yerlerde bulunuyor. Bu da son salgınların kaynağı hakkında bir fikir veriyor.
Ayrıyeten, kentler büyüyüp daha kırsal alanlara hakikat genişledikçe beşerler da yaban hayvanlarıyla daha fazla temas kuruyor.
Lassa sıtması da bu halde yayılan virüslerden birisi. Tarım için daha fazla ormanlık alanın yok edilmesiyle, tabiatta yaşayan sıçan ve fareler de meskenlere yerleşmeye başladı ve yanlarında Lassa sıtması virüsünü taşıdı.
Henüz hazır değiliz
Dünya genelinde bağlantı hiç olmadığı kadar gelişmiş durumda olmasına rağmen, bu şekil tehditlere kaynağında müdahale edilmesini sağlayacak bir global sıhhat sistemi mevcut değil.
Salgının durdurulmasında birincil sorumlu olarak virüsün ortaya çıktığı ülke görülüyor. Bu ülkenin, virüsün yayılmasını denetim altına almayı başaramaması halinde, tüm gezegen de tehlike altında kalıyor.
Bu durumun en tipik örneği Ebola salgını sırasında Batı Afrika’da görüldü. Gine, Liberya ve Sierra Leone’de alınan lokal tedbirlerin yetersiz kalması üzerine virüs de yayıldı.
Ebola nedeniyle Batı Afrika’da 11 bin 310 kişi hayatını kaybetti.
Neyse ki, bu, dünyanın geri kalanına yayılma suratı yavaş olan bir virüstü. Lakin grip ya da koronavirüs üzere teneffüs yollarını etkileyen virüsler çok daha süratli yayılıyor.
Ayrıyeten salgınlar, sıhhat sistemleri zayıf olan fakir yerlerde daha çok ortaya çıkıyor. Hijyen ve paklık konusunda düzenleme yahut eğitimin olmamasına ek olarak, nüfus yoğunluğunun fazla olması riski artırıyor.
Tıpkı vakitte bu ülkelerin birçoğunda sıhhat bölümü çalışanlarının yurtdışına beyin göçü görülüyor.
Halihazırda az olan kaynaklarını, bir gün yayılma ihtimali olan bir hastalığın engellenmesine ayırmak isteyen çok da fazla ülke yok. Domuz gribi ortaya çıktığında, dünya genelinde çok önemli bir ilaç dağıtımı yapılmıştı fakat bu tedbir de virüsün çok önemli olmadığının anlaşılmasının akabinde biraz çok bulunmuştu.
Her ne kadar bu virüslerin kimilerini daha ortaya çıkmadan etkisiz hale getirecek ilaçları geliştirecek teknolojilere sahip olmamıza rağmen, ilaç şirketleri bu kadar büyük bir yatırımın altına girmek istemiyor. Can kaybının birkaç binle sonlu kalacağı bir salgın, para harcanmaya bedel görülmüyor.
Ortaya çıkacaklarını bilmekle birlikte birçok salgının ne vakit yahut nerede ortaya çıkacağını iddia etmek mümkün değil. Bu nedenle bu üslup virüs kaynaklı hastalıkların yayılması, bizi neredeyse her seferinde hazırlıksız yakılıyor.
İyi haber
Hiç olmadığı kadar çok salgının yaşandığını görüyoruz. Lakin, İngiliz bilim akademisi Royal Society, hastalığa yakalanıp hayatını kaybedenlerin sayısının giderek azaldığını bildirdi.
Çin’de olduğu üzere, ekonomi büyüdükçe sıhhat hizmetleri de güzelleşiyor. Tıpkı halde bağlantı sistemleri de güzelleşme gösteriyor ve böylelikle hastalıktan korunmanın yollarıyla ilgili bilgilendirme de daha fazla beşere ulaşıyor.
Artık daha düzgün tedaviler uygulanıyor ve bunlara daha fazla insanın erişimi var. Ayrıyeten, hastalık tedbire konusunda da geçmişe kıyasla çok daha güzel durumdayız. Aşılar, daha süratli bir formda geliştirilebiliyor.
Global ölçekte hastalıklarla çaba sistemi şimdi kusursuz seviyeye ulaşmış değil. Fakat salgınları tespit etme ve bunlarla uğraş konusunda giderek daha güzelleşiyoruz.
Çin üzere bir ülke, bir hafta içerisinde 1000 yataklı hastane inşa edebiliyor. Bu türlü birşeyi 1918 yılında tahayyül etmek bile mümkün değildi.
