Bitkisel süt üretimi giderek yaygınlaşıyor. Soya ve pirinç sütü artık yalnızca sağlıklı eserler satan mağazalara has olmadığı üzere, yulaf, hindistan cevizi, badem ve kenevir tohumu sütü de kafelerde ve süpermarket raflarında yerlerini alıyor.
Evvelce beşerler hayvan haklarını savundukları ya da hayvan sütüne karşı laktoz alerjileri olduğu için badem sütüne yönelmişken artık iklim değişikliği tasasıyla bitkisel süte yönelim kelam konusu. Pekala, besin pahası bakımından hayvansal süt ile kıyaslandığında bitkisel süt nerede duruyor?
Bitkisel süt, inek sütü ile kıyaslandığında çok daha az su ve toprak kullanımı gerektirdiği üzere, daha az karbon salımına yol açıyor.
Oxford Üniversitesi’nden Joseph Poore’un 2018 tarihli araştırmasına nazaran, badem, yulaf, soya ve pirinç sütü üretiminin yol açtığı karbon emisyonu, hayvansal sütün yalnızca üçte biri kadar. Bir litre badem sütü üretimi 0,7 kg karbon salımına yol açarken, hayvansal sütte bu ölçü 3,2 kg’a çıkıyor. Bir litre yulaf sütü 0,9 kg, soya 1 kg, pirinç 1,2 kg karbon salımına neden oluyor.
Toprak kullanımı bakımından ortadaki fark çok daha çarpıcı. Bir litre hayvansal süt üretmek için 9 metre kare toprak kullanmak gerekirken, bitkisel sütlerde bu büyüklük pirinç sütü için 0,3, yulaf sütü için 0,8 metrekareyle sonlu.
Bitkisel sütler içinde en fazla su kullanımı gerektiren badem sütünün bir litresini üretmek için 371 litre suya gereksinim varken, hayvan sütünde bu ölçü 628 litreyi buluyor. Pirinç sütü 270 litre, soya 28, yulaf sütü ise 48 litre su gerektiriyor.
Lakin bitkisel sütlerin de etraf üzerinde olumsuz tesirleri olmadığı söylenemez. Örneğin Brezilya üzere ülkelerde, soya fasulyesi ekimi için ormanlar yok ediliyor, üretim sürecinde de karbon emisyonu oluyor. Ayrıyeten burada üretilen soyanın büyük kısmı Avrupa, Kuzey Amerika ve Çin’de süt olarak kullanılıyor.
Gübre ve su kullanımı nedeniyle badem üretiminin de çevresel tesirleri kelam konusu. İspanya, Yunanistan, İtalya üzere klâsik üretim yapılan Akdeniz ülkelerinde, evvelden seyrek dikilmiş yaşlı ağaçlardan badem eseri alındığı ve bu tarlalarda dolaşan koyunların gübresi kullanıldığı için bu tesir fazla değilken, dünya badem üretiminin yüzde 80’ini elinde tutan California’da ağır üretim nedeniyle, ağır su kullanımı ve tarım ilacı ile bu tesir çok daha fazla hissediliyor.
Üstelik bu üretim biçimi ile daha fazla eser alınıp daha çok kar sağlandığı için İspanya üzere ülkelerde de buna yönelim artıyor.
Oxford Üniversitesi’nden araştırmacı Poore, eser paketlerinde çevresel tesire dair bilgiye yer verilmesi gerektiğini söylüyor.
Organik eser mü?
Hangi sütü içeceğinize karar verdikten sonra bu defa de organik eser tercih edip etmeme konusunda karar vermek isteyebilirsiniz. Organik tarımın biyoçeşitlilik, toprak kalitesini muhafaza üzere birçok olumlu tesiri var.
Lakin 2012’de Helsinki Ünviersitesi’nde sürdürülebilir besin sistemleri konusunda araştırma yapan Doçent Hanna Tuomisto, bu genel olumlu tesirin ünite eser bakımından görülemeyebileceğine dikkat çekiyor.
Çünkü bir ünite organik eser üretimi için örneğin daha fazla toprak kullanımı gerekiyor. Genel olarak organik tarımda elde edilen eser ölçüsü, konvansiyonel tarım eserlerinden yüzde 20 daha düşük oluyor.
Ama organik tarım sayesinde toprak daha fazla karbon tutabiliyor. Tuomisto, toprak kalitesi bakımından bunun değerli olduğunu ve aslında uzun vadede organik tarımın kuraklık, sel üzere dönemsel felaketlere karşı eser hami fonksiyon gördüğünü söylüyor.
Protein içeriği
Pekala, bitkisel süt inek sütü ile tıpkı besleyici özelliklere sahip mi?
Protein içeriği bakımından hayvan sütü ile yarışabilecek durumda olan yalnızca soya sütü denebilir. 100 ml inek sütünde 3,5 gram protein varken, soya sütünde bu ölçü 3,4 gram. Badem, pirinç ve hindistan cevizi sütünde protein ölçüsü çok daha az. Yeni yeni piyasaya girmekte olan fındık, kenevir tohumu ve yulaf sütü ise ikisinin ortasında yer alıyor.
Lakin yiyeceklerimizdeki proteinlerin kalitesi, içerdikleri sindirilebilir amino asit kıymetlerine bağlı. Bu bakımdan inek sütü soya sütünden biraz daha önde geliyor. Öbür bitkisel sütlerde bu oran biraz daha düşük.
2017’de bitkisel sütler ile inek sütü ortasında kıyaslamalar içeren bir çalışma yapan Connecticut Çocuk Tıp Merkezi’nden Sarita Singhal, “Mevcut bilgilere nazaran inek sütüne en güzel bitkisel alternatif soya sütü” diyor.
Bezelye proteini içeren yeni bir bitkisel sütün inek sütüne çok daha yakın olduğunu söylüyor.
Hindistan cevizi sütü dışındaki bitkisel sütler ayrıyeten çok daha az doymuş yağ içeriyor. Yetişkinler için bu düzgün bir özellik olsa da küçük çocuklar için değil. Uzmanlar bir ve iki yaşındaki çocuklara tam yağlı inek sütü, beş yaşına kadar da yarım yağlı süt içirilmesini öneriyor.
Singhal bitkisel sütlerdeki besin unsurları ile ilgili gereğince bilgi sahibi olmadığımızı, bunlara katılan kalsiyum, B12 ve D vitamini üzere vitamin ve mineraller bakımından da birebir şeyin geçerli olduğunu söylüyor.
“Özellikle çocukların bunlardan ne kadar besin aldığını tam olarak bilmiyoruz. Bu bilgilere sahip olmadan da bitkisel süte geçiş mantıklı gelmiyor” diyor.
Ayrıyeten bir yiyecek yahut içecekte bir besinin olması tek başına kâfi değil, oradaki başka hususlarla nasıl etkileşim halinde olduğunu, bedenimize girdiğinde neler olduğunu da bilmek gerekiyor. Ayrıyeten katı standartlar nedeniyle organik alternatiflere vitamin ve mineraller eklenemiyor.
Her şeye karşın kimilerimiz çevresel ve etik nedenlerle hayvansal sütten bitkisel süte geçiş yapmak isteyebilir. Kimin hangi sütü seçeceği beklentilere bağlı olarak da değişebilir. Örneğin gereğince protein almak isteyenler soya sütünü seçerken, B12 vitamini için bu vitamin destekli eserlere yönelim olabilir.
Lakin istikrarlı besleniyorsanız, hayvan sütü olmadıktan sonra, kahvenize eklediğiniz az ölçüde sütün hangisi olacağı çok da kıymetli değil. Kâfi ki tadı hoşunuza gitsin. Hangi bitkisel sütü seçerseniz seçin, etrafa tesiri hayvansal sütten çok daha az olacaktır.
