Sağlık Bakanlığı Koronavirüs Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Ateş Kara, koronavirüs hastalarına dayanak tedavisi uygulandığını belirtti. Açıklama sonrası sıtma nedir, sıtma tedavisi nasıl yapılır ve sıtma ilaçları nelerdir üzere soruların karşılıkları araştırıldı.
SITMA NEDİR?
Plasmodium parazitinin beş farklı tipinin (P.falciparum, P.vivax, P.ovale, P.malariae, P.knowlesi) neden olduğu bir hastalıktır. P. falciparum ve P. vivaxen büyük tehdidi oluşturmaktadır. Lakin tümtürlerciddi hastalığa ve vefata neden olabilir.
Bulaşma
Hastalık insanlara, parazitle enfekte olmuş dişi anofel sivrisineğinin ısırığıyla bulaşmaktadır. Anofel cinsi sivrisinekler daha çok güneşin batışından doğuşuna kadar olan vakit diliminde ısırırlar. Bazen bulaşma kan transfüzyonu, organ nakli, iğne (şırınga) paylaşımı yahut anneden fetüse formunda gerçekleşmektedir.
Belirtiler
Sıtma; kuluçka müddeti ortalama 7 gün olan akut ateşli bir hastalıktır. Semptomlar sıtma-endemik bölgeye gidildikten en erken 7 gün sonra (genellikle 7-30 gün içinde) görülmekle birlikte, sıtma-endemik bölgeden ayrıldıktan birkaç ay (nadiren 1 yıla kadar ) sonrasında da görülebilir. Bu yüzden, beklenen bir sinek ısırığını takip eden birinci 1 hafta içindeki ateşli hastalık büyük olasılıkla sıtma değildir.
Sıtma hastalığı;
• Ateş,
• Titreme,
• Terleme
• Baş ağrısı,
• Bulantı,
• Kusma,
• Kas ağrısı,
• Halsizlik, üzere grip gibisi belirtilerle karakterizedir.
Bu belirtiler aralıklarla oluşabilir. Tedavi edilmediğinde nöbetler, şuur bulanıklığı, böbrek yetmezliği, akut teneffüs meşakkati sendromu, hepatosplenomegali, koma ve vefat görülebilir.
Sıtma, bilhassa de P. falciparum sıtması, klinik durumda süratli ve beklenmedik biçimde kötüleşme görülebilen ve acil müdahale gerektiren tıbbi bir durumdur. P.falciparum sıtmasına yakalanan hastaların yaklaşık %1’inin bu hastalıktan öldüğü kestirim edilmektedir.
Hamile bayanlar ve küçük çocuklar falciparum sıtmasına karşı daha hassastırlar. Gebelerde sıtma; önemli hastalık, anne vefatı, düşük, düşük doğum yüklü bebek ve yeni doğan mevti riskini arttırmaktadır.
Tanı ve Tedavi
Sıtma belirtileri görülen yolcular mümkün olan en kısa vakitte bir tıbbi değerlendirmeden geçmelidir. Sıtma-endemik bir ülkeden kısa bir müddet evvel dönen ve ateşi olan hastalarda sıtma kesinlikle göz önünde bulundurulmalıdır.
Sıtmanın kesin tanısı mikrobiyolojik inceleme ile konur. Mikrobiyolojik teşhiste tüm dünyada en yaygın kullanılan usul, hastanın parmak ucundan alınan kanın lama yayılıp boyanmasıyla hazırlanan preparatların ışık mikroskobu altında incelenmesidir. Kalın damla ve ince yayma olarak tanımlanan bu incelemede plasmodiumlar görülerek teşhis konulur. Kalın damla ile parazit varlığı araştırılırken, ince yayma ile enfeksiyona neden olan çeşit belirlenir. Şayet birinci kan örneğinde parazit saptanmadıysa ve klinik kuşku yahut semptomlar devam ediyorsa, 12-24 saat aralıklarla 2-3 kere yeni kan örneği alınarak inceleme tekrar edilmelidir. Ayrıyeten sıtma parazitlerinden elde edilen antijenleri tespit etmek için değişik süratli kan testleri bulunmaktadır ve 2-15 dakika üzere kısa müddette sonucu gösterir.
Erken teşhis ve uygun tedavi hayat kurtarabilir. Bilhassa falciparum sıtması, şayet tedavi 24 saatten fazla gecikirse mevte yol açabilir.
Sıtma teşhisi konulmuş hastaların tedavisinde hastalığın durumuna nazaran çeşitli sıtma ilaçları uygulanmaktadır.
Sıtma aşı çalışmaları uzun vakitten beri devam etmekte olup, şu ana kadar yalnızca aşikâr bölgelerde 2 yaş altı çocuklarda %40 tesirli olan bir aşı geliştirilmiştir.
Yolcular için Risk
Sıtma, Afrika, Orta ve Güney Amerika, Karayiplerin bir kısmı, Asya (Güney Asya, Güneydoğu Asya ve Ortadoğu dahil), Doğu Avrupa, Güney ve Batı Pasifik bölgesinde, geniş alanlarda görülmektedir. 2017 yılında sıtma olaylarının % 92’si ve sıtma ölümlerinin % 93’ü Afrika bölgesinde meydana gelmiştir.
Her yıl dünya çapında 200-300 milyon sıtma olayı görülmekte ve 400 binden fazla kişi sıtma nedeniyle ölmektedir. Bu ölümlerin % 61’i 5 yaş altı çocuklarda görülmektedir.
Her yıl birçok milletlerarası yolcu hastalığın görüldüğü ülkelerde sıtmaya yakalanmakta veeve döndükten sonra hasta olmaktadır.
Sıtmanın yaygın olduğu bölgelerde bulaşma mevsimi boyunca bilhassa geceleri sinek ısırmalarına maruz kalan yolcular sıtma riski altındadırlar. Yolcularda çoğunlukla sıtmadan gözetici ilaç rejimlerine uymamak yahut uygun olmayan sıtma kollayıcı ilaç kullanmak, sinek kovucu repellent, uzun ömürlü insektisit emprenye edilmiş ağları kullanmamaktan ötürü hastalık meydana gelmektedir.
Küçük çocuklar, gebeler ve yaşlı yolcular daha fazla risk altındadırlar. Sıtma yaygınlığı farklı bölgelerinde değişiklik gösteren ülkelere giden yolcular, gidecekleri yerlere mahsus sıtma riski konusunda bilgi almalıdırlar. Kırsal alanlarda, geceleri dışarıda uyuyan yolcular içinde risk çok yüksektir.
Korunma
Sıtmadan korunma; sivrisinek ısırıklarına karşı alınacak tedbirler ile sıtmadan hami ilaçların birlikte kullanılmasından ibarettir. Sıtmaya karşı önerilen ilaçlar %100 esirgeyici olmadığından sivrisinekten korunma tedbirleriyle birlikte kullanılmalıdır (böcek kovucular, uzun kollu giyecekler, uzun pantolonlar, sivri sineklerden arındırılmış bir yerde uyumak ya da ilaçlı cibinlikler kullanmak gibi). Sıtma esirgeyici ilaç uygulaması, sıtma görülen bölgeye seyahat etmeden evvel başlanmalı, seyahat esnasında ve seyahat sonrasında devam edilecek halde olmalıdır. İlaca seyahatten evvel başlanmasının hedefi, seyahat eden bireylerin sıtma parazitlerine maruz kalmasından evvel sıtmadan hami casusların kana karışmasını sağlamaktır.
Her bir birey için özel bir risk değerlendirilmesinin yapılması gerekmektedir ki, bu değerlendirmede seyahat eden kişinin yalnızca gideceği yer değil birebir vakitte detaylı olarak güzergah, muhakkak kentler, konaklama tipi, mevsim ve seyahat çeşidi de göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıyeten hamilelik ve gidilecek yerde sıtmadan hami ilaca karşı direnç bulunması üzere şartlar da risk değerlendirmesini etkileyebilir.
Daha evvel sıtma hastalığı geçirilmiş olsa bile tam bağışıklık oluşmadığından hastalığa tekrar yakalanabilme kelam konusu olduğu için seyahat eden bireylerce her vakit kollayıcı tedbirler hassasiyetle uygulanmalıdır.
Anofel sivrisineği gece beslenir. Bu nedenle sıtma hastalığının yayılımı daha çok alacakaranlık ile şafak ortasında gerçekleşmektedir. Güzel bir halde korunmuş yerlerde kalarak, sivrisineklere karşı cibinlik kullanarak (ilaçlı cibinlikler önerilir), akşam ve gece boyunca kalınacak alanlarda pyrethroid içeren böcek spreyleri uygulayarak ve bedeni örten kıyafetler giyerek sivrisineklerle temas en aza indirgenebilir. Sivrisinek kovucular bedenin sivrisineklere maruz kalabilecek açık kısımlarına uygulanmalıdır. Güneş hami kullanılacaksa cilde evvel güneş gözetici, sonra sivrisinek kovucular uygulanmalıdır. Permethrin içeren böcek kovucuların direkt cilde temasından kaçınılarak cibinliklere ve kıyafetlere uygulanmasıyla sivrisineklere karşı ek bir korunma sağlanabilir.
Seyahat Dönüşü Öneriler
Sıtma her vakit önemli ve ölümcül olabilen bir hastalıktır. Sıtma riski olan bölgede seyahat ederken yahut son 1 yıl içerisinde bu türlü bir bölgeye seyahat geçmişi olan bireyler, ateş yahut grip gibisi belirtiler gösterdiğinde çabucak tıbbi yardım almalı ve seyahat geçmişi hakkında tabibine kesinlikle bilgi vermelidir.
Sıtma hastasının sivrisinek ısırıklarından korunması sağlanarak hastalığın daha fazla yayılması önlenmelidir.
SITMA İLAÇLARI NELERDİR, NASIL TEMİN EDİLİR?
Sıtma tedavi ilaçları Vilayet Sıhhat Müdürlüklerinden temin edilebilir.
Sıtma hastalığına karşı hâlihazırda onay verilmiş bir aşı bulunmamaktadır. Bu nedenle; sivrisinek sokmalarına karşı ferdî korunma, hastalığın önlenmesinde birinci savunma sınırı niteliğindedir. Başka bir usul ise hastalığa karşı kollayıcı ilaç kullanımıdır.
