Birçok aile çocuğunun ödev yaparken çabuk sıkıldığından, dikkatini dersine verememesinden, çok hareketliliğinden ya da okulda öğretmenlerinin bu istikametteki şikayetlerinden ötürü çocuğuyla çatışma yaşayabiliyor. Ailelerin ve öğretmenlerin de bu türlü durumlarda akıllarına birinci olarak, çocukta Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu mu var sorusunu düşürüyor.
DEHB genetik kökenli ve nörobiyolojik hastalık olarak tanımlanır. 3 farklı belirti kümesi taşır. Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüselliğin birarada, farklı şiddetlerde ya da bazen de tek başına görüldüğü bozukluktur. Bu bozukluk, sırf çocuklarda değil, ergenlerde hatta yetişkinlerde de görülebilir.
Bu tanın konulabilmesi için; belirtilerin 12 yas¸ından evvel var olması ve en az iki ortamda (ev, is¸, okul, vb.) görülmesi, toplumsal, mesleksel ya da akademik hayat kalitesinin bozulması ve bas¸ka ruhsal bozuklugˆa bagˆlı olmaması, en az 6 ay müddettir var olması gerekir.
Bu çocuklar sınıf ortamında, dikkat toplamada, anlatılanları dinlemede ve kurallara uymada zorlanırlar, sistemsiz ve dağınıktırlar, bir misyonu yerine getirirken unutkanlık sık görülür, dürtüsel davranışlar gösterirler, as¸ırı konus¸urlar, sıralarını bekleme sabırları yoktur. Daima eşyalarını kaybederler. Ayrıyeten eş vakitli çalışırken başarısızdırlar. Elleri ayakları kıpır kıpırdır, oturmaları gereken yerlerde bile daima ayaktadırlar ve sınıfta hedefsizce kos¸us¸turup dururlar. Bir is¸i sonuna kadar tamamlayamazlar. Daima olarak digˆer insanların kelamını keser, kendilerine bir soru soruldugˆunda, soru tamamlanmadan karşılığını verirler.
Pekala her hareketli çocuk hiperaktif çocuk mudur?
Olağan hareketli ile çok hareketli çocukların ayırt edici özellikleri vardır. Olağan hareketli çocuğun davranışları uyumlu, daima ve hedefe yöneliktir. Sınırlayıcı bir ortam varsa ve dikkatini ağırlaştırması gerekiyorsa çocuğun hareketliliği azalırken gerilim yaşadığında hareketliliği artar.
As¸ırı hareketli çocuğun davranışları keyfi ve amaçsızdır. Sınırlayıcı bir ortam varsa ve dikkatini yogˆunlas¸tırması gerekiyorsa, çocuğun hareketliligˆi artar. As¸ırı hareketli çocuk heyecan verici ortamlarda sakinles¸irken, olağan durumlarda hareketliliği artar.
DEHB olan çocukların güçsüz tarafları olduğu kadar, güçlü olduğu tarafları da vardır. Bu çocukların meraklı, heyecanlı ve güç dolu olmaları, digˆer beşerlerle kolay iletis¸im kurabilmeleri, adalet ve adaletsizlik mevzularında epey hassas olmaları, sempatik olmaları, risk almayı sevmeleri, s¸akacı ve empatik olmaları üzere birçok olumlu özellikleri vardır.
DEHB olan çocukların gösterdiği olumsuz davranışlara odaklanmak yerine olumlu davranışlarını pekiştirmeleri ve çocukla oyun oynayarak sorunları çözmeye çalışmaları gerekir.
DEHB olan çocukların öğretmenleri ya da ebeveynleri tarafından övgü içeren kelamlardan kaçınmaları gerekir. Çünkü övgü; çocuk üzerinde baskı oluşturabileceğinden ve güçsüz taraflarının gelişmesine pürüz olabileceğinden çocuğa övücü sözlerle yaklaşılmamalıdır. “Sen bir dahisin, sen sınıfın en akıllı çocuğusun, gördüğüm en hoş resmi çizdin, bu işin üstesinden lakin sen gelebilirsin” üzere abartılı ve övücü tabirler yerine “Ödevini yapmak için uğraş sarfediyorsun, dikkatini uygun bir halde topladığını düşünüyorum, bu davranışı kutluyorum” üzere takdir içerikli sözler kullanılmalıdır.
Şiddet içerikli ve çok uyaranlı görüntülerin izlenmesi ve bu üslup oyunların sık oynanması; dikkat, dürtüsel denetim ve planlamadan sorumlu beyin bölgesi frontal loba ziyan verir ve DEHB belirtilerinin şiddetini artırabilir. O nedenle ailelerin tv, tablet, telefon üzere elektronik uyaranlara sonlandırmalar getirmeleri gerekir.
DEHB çocuklar engellendikçe, uyarıldıkça ve cezalandırıldıkça DEHB belirtilerinin şiddeti artar ve davranış denetimi sağlamaları güçleşir. Ailelerin ve öğretmenlerin sorunlu davranışı görmezden gelerek dikkatini, ilgisini çeken alana yönlendirmeleri gerekir.
DEHB olan çocukla inatlaşmak yerine onunla bağ kurmak, oluşabilecek çatışmaların önünene geçerek olumlu bağlantı kurulmasını sağlayacaktır.
Ailesi ve öğretmenleri tarafından DEHB olan çocuğun olumsuz özelliklerine takılı kalmayıp olumlu özelliklerini farkederek yeteneği olduğu alanlarının desteklenmesi gerekir.
Ailesi ya da öğretmenleri tarafından DEHB olan çocuğa etiketlendirilme yapılması; çocuğun kendini hatalı, yetersiz ve kıymetsiz hissetmesine neden olabilir. Münasebetiyle çocuğun benlik algısı düşebilir ve çocuk vakitle bu durumu içselleştirebilir. O neden etiketlendirmeden uzak durulması gerekir.
İnsanoğlu için en değerli olan his inanç hissini öğretmenlerin ve ebeveynlerin DEHB olan çocuğa hissettirmeyi asla ihmal etmemeleri gerekir. Yanlışlarına ve başarısızlıklarına karşın ona her daim güvendiklerini ve yanında olduklarını hissettirerek çocuğun âlâ hissetmesini sağlamaları gerekir.
Her hastalıkta olduğu üzere DEHB olan bir çocuk, öğretmen ya da ebeveyn tarafından ne kadar erken farkedilirse, uzman dayanağı ile o kadar muvaffakiyet sağlanabilir. O nedenle öğretmenlerin ve ebeveynlerin güzel bir gözlemci olmaları temeldir.
