Çin’in Vuhan kentinde ortaya çıkan koronavirüs bugüne kadar 100’den fazla kişinin vefatına yol açtı. 4 bin 500 bireyde de hastalık tespit edildi.
Bu süreçte yayılan tek şey virüs değildi: Toplumsal medyada komplo teorileri ve dezenformasyon da misal bir süratte yayıldı.
Türkiye’de de WhatsApp ve Facebook başta olmak üzere çok sayıda toplumsal medya platformunda Çin’de gerçek meyyit sayısının 40 bin olduğu, virüsün Vuhan’da bir yılandan bulaştığı ve yılanın yaşadığı suda füze kalıntıları bulunduğu, virüsün Çin malı eserlerle dünyaya yayıldığı üzere çok sayıda sav ortaya atıldı.
BBC İzleme Servisi, bu bilgilerin nereden ve nasıl yayıldığını inceledi.
Yarasa çorbası videoları
Birinci andan itibaren beşerler koronavirüsün kökenine dair spekülasyonlara başladı.
Vuhan’da Çinlilerin yarasa yediğini gösterdiği öne sürülen görüntüler süratle yayıldı.
Çinli bir bayanın kameraya gülümseyerek yarasa yediği ve tadını tavuk etine benzettiği görülüyor.
Bu video toplumsal medyada, kimileri da virüsün Çinlilerin yeme alışkanlıkları nedeniyle yayıldığını savundu.
Gerçekte görüntünün kaydedildiği yer Vuhan, hatta Çin bile değildi.
Görüntü, tanınan blog müellifi ve seyahat programcısı Vang Mengyun tarafından Batı Pasifik’teki Palau adasında 2016’da çekilmişti.
Salgının ortaya çıkmasının akabinde görüntü tekrar toplumsal medyada paylaşılmaya başladı, ama bu sefer yanlış bir biçimde salgına atfedildi.
Bunun üzerine “Sadece oradaki halkın günlük ömrünü göstermek istemiştim” dedi, yarasaların virüs taşıyabileceğini bilmediğini söyledi ve görüntüyü sildi.
Koronavirüs salgınının Vuhan’daki balık pazarında yasadışı bir biçimde ticareti yapılan yaban hayvanlarından kaynaklandığı düşünülüyor.
Yarasalar yeni bir araştırmada virüsün yarasa çorbası Çin’de yaygın bir yiyecek değil.
Virüsün kaynağını bulmaya yönelik çalışmalar ise sürüyor.
Planlı salgın senaryosu
Geçen hafta ABD’de birinci virüslü kişinin tespit edilmesinin akabinde Twitter ve Facebook’ta dolanmaya başlayan patent belgeleri, uzmanların bu virüsü yıllardır bildiği izlenimini veriyordu.
Bu savları paylaşan birinci bireylerden biri komplo teorisyeni ve YouTube kullanıcısı Jordan Sather’dı.
Binlerce retweet edilen, 2015’te İngiltere’deki Pirbiright Enstitüsü tarafından yapılan link verdi.
Müracaatta koronavisürün zayıflatılmış bir versiyonunun teneffüs hastalıklarına karşı aşı olarak potansiyel kullanımından bahsediliyordu.
Bu link Facebook’ta da bilhassa aşı tersi kümeler tarafından sıklıkla paylaşıldı.
Sather, Bill ve Melinda Gates Vakfı’nın hem Pirbright’a hem de aşı geliştirme programlarına bağış yaptığı gerçeğini kullanarak bu koronavirüs salgınının şuurlu olarak, bir aşı geliştirilmesi için fon toplanması emeliyle planlı bir formda gerçekleştirildiğini tez ediyor.
Bir tweetinde “Gates Vakfı yıllar boyunca aşı programlarına ne kadar para verdi? Bu salgın planlı mıydı? Medya kullanılarak endişe mu salınıyor” dedi.
Lakin Pirbright’ın patenti yeni koronavirüs için değildi. Bu patent kuşlar tarafından taşınan ve sırf kanatlıları etkileyen bir bronşit virüsü içindi.
Bill ve Melinda Gates Vakfı’nın bağışı konusuna gelince, Pirbright Sözcüsü Teresa Maughan, bu patentin dahil olduğu projenin Vakıf tarafından fonlanmadığını söyledi.
Biyolojik silah iddiaları
Bir öteki temelsiz argüman da virüsün Çin’in saklı ve Vuhan Viroloji Enstitüsü’nden dışarı sızarak yayıldığıydı.
Bu teoriyi destekleyenler Washington Times’ın sıkça paylaşılan iki makalesine atıfta bulunuyor. Bu iki makalede de eski bir İsrailli istihbaratçının tabirleri yer alıyor.
Ama iki makalede de rastgele bir delil yer almıyor. Hatta sızıntı olduğunu öne süren İsrailli kaynağın “şimdiye kadar bu istikamette bir ispat yahut bulgu yok” kelamına de yer veriyor.
Resmi araştırma, virüsün Vuhan’daki Huanan balık pazarından yayıldığını gösteriyor.
BBC News, Washington Times’tan hususla ilgili bir açıklama talep etti.
Casusluk söylentileri
Bir başka argüman da virüsü, Kanada’nın Ulusal Mikrobiyoloji Laboratuvarı’nda çalışan bir araştırmacının açığa alınmasıyla ilişkilendiriyordu.
Kanada’nın kamu yayıncısı CBC’nin virolog Dr. Şianggou Çu, eşi ve kimi Çinli öğrencilerin kurumla münasebeti, muhtemel bir “laboratuvar siyasetlerini ihlal” nedeniyle kesilmişti.
Polis CBC’ye bu hususun kamu sıhhati açısından rastgele bir tehdit oluşturmadığını söylemişti.
Bir öbür haberde ise Dr. Çu’nun Çin Bilimler Akademisi’ne bağlı Vuhan Ulusal Biyogüvenlik Laboratuvarı’nı .
12 bin retweet ve 13 bin beğeni alan bir tweette, rastgele bir ispat gösterilmeden Çu ve eşinin bir “casus ekibinin” modülü olduğu, “hastalık yapan virüsleri Vuhan’daki tesise gönderdiği” ve eşinin de “koronavirüs araştırmalarında uzmanlaştığı” argüman edildi.
Tweette yer alan bu üç sav da CBC haberlerinde yer almıyor. Hatta koronavirüs ve casus sözleri bir kez bile geçmiyor.
Vuhan’daki hemşire videosu
Hubei eyaletinde yaşananları ifşa eden bir doktor veya hemşire tarafından çekildiği tez edilen toplumsal medya platformlarında milyonlarca kez izlendi ve haber siteleri de bunlara yer verdi.
Bu görüntülerin en popüleri Koreli bir YouTube kullanıcı tarafından Korece ve İngilizce altyazılarla yüklenmişti.
Şimdilerde silinmiş olan bu görüntünün İngilizce altyazılarında görüntüyü çeken bayan Vuhan’daki bir hastanede hemşire olarak anlatılıyor.
Öte yandan görüntüyü çeken bayan kendisinin hemşire yahut doktor olduğuna dair hiçbir tabir kullanmıyor.
Bu yüzden işin bu kısmının, görüntüyü yükleyenlerin varsayımı olduğu anlaşılıyor.
İsmini vermeyen bayan, bilinmeyen bir yerde üzerinde esirgeyici kıyafetle görülüyor.
Ancak bu kıyafetler Hubei eyaletinde giyilen kollayıcı kıyafetlerle uyuşmuyor.
Sokağa çıkma yasağı nedeniyle bölgeden gelen görüntüleri teyit etmek güç. Ancak görüntüdeki bayan virüsle ilgili bir dizi temelsiz kelam söylüyor.
Bu da onun bir hemşire yahut doktor olma ihtimalini son derece azaltıyor.
Şahıs Çin’de 90 bin şahsa virüs bulaştığını söylerken bu sayı 28 Ocak’ta sadece 4 bin 500’dü.
Ayrıyeten virüsün ikinci bir mutasyon geçirerek bir hastadan 14 şahsa bulaşabilir hale geldiğini argüman ediyor.
Dünya Sıhhat Örgütü’nün ön iddialarına nazaran ise bu oran 1,4 ile 2,5 ortasında bir yerde.
BBC’ye konuşan ChineFile mecmuasının görsel editörü, Vuhanlı Muyi Şiao, “Tıbbi bir geçmişi varmış üzere konuşmuyor” diyor.
Görüntünün çekildiği yer bilinmiyor olsa da bayanın salgınla ilgili kendi görüşlerini paylaşan bir Hubeili olduğu varsayım ediliyor.
Avustralya’da bulunan Çinli siyasi aktivist ve sanatçı Badiucao ise “Gerçeği söylüyor da olabilir zira gerçeği kimse bilmiyor” diyor ve ekliyor:
“Şeffaflığın sıfır olması insanların paniklemesine yol açıyor.”
