Resmi olarak 1996’da tütünle mücedeleye başlayan Türkiye, toplu taşıma araçlarında yasaklardan kapalı alan düzenlemesine, ikaz yazılarından “düz ve standart paket”e kadar birçok uygulamayla dünyaya örnek ülkeler ortasında yerini aldı.
Yapılan son düzenleme kapsamında ise Türkiye’de yarından itibaren sigara paketleri “düz ve standart” olacak.
Türkiye Teneffüs Araştırmaları Derneği (TÜSAD) Tütün Denetimi Çalışma Kümesi Üyesi Prof. Dr. Nazmi Bilir AA muhabirine yaptığı açıklamada, Türkiye’de tütünle uğraşın dünü, bugünü ve yarınına ait değerlendirmelerde bulundu.
Türkiye’nin tütünle uğraşının resmi olarak 1996 yılında başladığını belirten Bilir, “Bu yıldan evvelki periyotta birtakım ferdî eforlar ve kimi sivil toplum hareketleri olmakla birlikte 1996 yılında çıkarılan Tütün Mamullerinin Ziyanlarının Önlenmesine Dair Kanun Türkiye’de tütünle gayretin başlangıcıdır. Bu kanunla birinci sefer tütün eserlerinin her türlü reklam ve tanıtımı yasaklandı, toplu taşıma araçları sigara dumanından arındırıldı. Kanunun reklam yasağı konusundaki unsuru tesirli biçimde uygulandı. Kanun tarafından tanınan bir yıllık müddetin sonunda tütün eserleri reklamı Türkiye’nin gündeminden çıktı.” bilgisini paylaştı.
Kanunla sıhhat, eğitim ve kültür-spor kuruluşlarında ve kamuya açık başka kimi kapalı yerlerde tütün eserleri kullanımının yasaklandığının altını çizen Bilir, “Ayrıca uçak, tren, kentler ortası yolcu taşıyan otobüs ve deniz taşıtları üzere toplu taşıma araçlarında tütün eserleri kullanılması, tütün eserlerinin her türlü reklam tanıtımı ve 18 yaşından küçük olanlara tütün eserleri satışı yasaklandı. Bütün televizyon kanallarına ayda 90 dakika müddetle tütün kullanımının ziyanları konusunda eğitici yayın yapılması misyonu verildi. Tütün eserleri paketleri üzerine sıhhat ikaz bildirileri yazılması zarurî oldu.” bilgisini verdi.
Kanunda cezanın uygulanma halinin açık ve net biçimde söz edilmediği ve bu nedenle tenkit aldığı değerlendirmesinde bulunan Bilir, “Kanun gerçekte ülkede tütün denetimi bakımından bir dönüm noktasıdır. Zira 20 milyon dolayında sigara içen kişinin olduğu ülkede birinci kere tütün eseri kullanımı konusunda kısıtlama getirilmiştir.” dedi.
“Türkiye, Tütün Denetimi Çerçeve Mukavelesi’ni benimsedi”
Bu süreçte tütün denetimi alanında memleketler arası seviyede de değerli gelişmeler olduğunu anlatan Bilir, Avustralya, Kanada, ABD ve birtakım Avrupa ülkelerinde tütün denetimi ile ilgili kıymetli ilerlemeler kaydedildiğini, tütün eserleri paketleri üzerindeki ihtar bildirileri konusunda Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) ve Avrupa Birliği (AB) tarafından yazılı iletilere ek olarak fotoğraflı ikazların yer aldığını lisana getirdi.
Bilir, DSÖ tarafından tütün denetimi alanında memleketler arası bir yasa hazırlığı yapıldığını lisana getirerek, 2003’te Tütün Denetimi Çerçeve Mukavelesi’nin DSÖ Genel Konseyinde oy birliğiyle kabul edildiğini söyledi. Türkiye’nin bunu 2004 Nisan ayında imzaladığını aktaran Bilir, birebir yıl kasım ayında TBMM’de onaylanan Çerçeve Sözleşme’nin yasa olarak benimsediğini anlattı.
1996’de çıkarılan kanunda restoran, kahvehane, kafe, bar üzere ikram kesimi işletmelerinde sigara kullanılması ile ilgili bir kısıtlama yer almadığını belirten Bilir, yıllar içinde ikram bölümü işletmelerinde de kısıtlama yapılmasının tartışılmaya başlandığını ve 2008’de 4207 sayılı Kanun’da kimi değerli değişiklikler yapıldığını bildirdi.
Bilir, bu kapsamda ikram dalı işletmelerinde de tütün eserleri kullanımının yasaklandığına dikkati çekerek, “Ayrıca kanundaki ceza unsuru değiştirilmek suretiyle ihlal durumunda cezanın nasıl uygulanacağı açık ve net olarak söz edildi. Vilayet ve ilçelerde kontrol takımları oluşturulması karara bağlandı. Kanunun ceza unsurunda çocuklara tütün eserleri satışı yapanlara 12 ay mahpus cezası uygulanması da yer aldı.” dedi.
Öte yandan kelam konusu kanunda kontrollerin nasıl yapılacağının da belirtildiğini söz eden Bilir, “Tütün denetimi çalışmalarını planlamak ve uygulamakla ilgili hususları görüşmek üzere vilayetlerde Valilikler tarafından İl Tütün Kontrol Kurulu kurulması kararlaştırıldı. Kanunun ismi Tütün Eserlerinin Ziyanlarının Önlenmesi ve Denetimi Hakkında Kanun olarak değiştirildi.” diye konuştu.
“Son uygulama düz ve standart paket”
Türkiye’nin, tütünle gayrette mevzuata ait yasal düzenlemeleri hazırlayıp uygulamaya koyan sayılı ülkeler ortasında yer aldığının altını çizen Bilir, “Ülkemizde tütün denetimi alanındaki yasal düzenlemelerde son uygulama tütün eserlerinde ‘düz ve standart paket’ uygulamasıdır.” dedi.
Bilir, bu uygulama ile tütün sanayisinin eser paketleri üzerinde reklam yapmasının önüne geçildiğine dikkati çekerek, bu kapsamda 5 Aralık 2019 tarihinden itibaren “düz ve standart paket” uygulamasının hayata geçirildiğini söyledi.
“Paketlerin cazibe ögesi olması özelliği ortadan kalktı”
Prof. Dr. Nazmi Bilir’in aktardığı bilgiye nazaran 5 Aralık’tan itibaren yeni paketler raflardaki yerini aldı. Yarından itibaren de yalnızca yeni standart paketlerin satışı yapılabilecek ve piyasada eski tip paket bulundurulamayacak.
Yeni düzenlemeyle tütün mamullerinin paketleri Pantone 448 C mat bitişli tek renk olacak. Marka ayırt edici ibare ve başka mecburî bilgilerin yazım hali, rengi, pozisyonu standart hale getirildi, markanın logosu, simgesi yahut sair işaretleri kaldırıldı. Tek tip ve tek renk olacak paketler üzerindeki birleşik (resimli) sıhhat ikazları alanı yüzde 65’ten yüzde 85’e çıkarıldı.
Resimli ihtar, paketin ön yüzeyinin yanı sıra art yüzeyine de konuldu. 14 yeni birleşik (resimli) sıhhat uyarısı belirlendi. Bütün paketlerde yer alacak ibarelerden biri de ‘Alo 171 Sigara Bırakma Hattı” iletisi olacak.
Yeni düzenleme ile tütün mamulü çeşidini belirleyen ayırt edici ibare, paketlerin ön yüzeyinde yer aldı. Nargilelik tütün mamulü paketlerinin iç ambalajı ile puro ve sigarillo paketlerinin varsa iç ambalajları üzerine marka ve ayırt edici ibare siyah renkle yazıldı.
Üretim tarihi ve üretim kodlama bilgileri, siyah tabana beyaz renkte olan yeni paketlerde, yan yüzey alanlarının yüzde 50’sini kaplayan genel ikaz ve bilgi iletisine yer verildi.
Mevcut sigara paketlerinin yan yüzeyinin birinde yüzde 10’unu kaplayan zifir, nikotin ve karbonmonoksit bırakım kıymetlerine ait bilgilendirme kaldırıldı, paketler üzerinde bulunan “18 yaşını doldurmayanlara satılamaz” biçimindeki ihtar “18 yaşını doldurmayanlara satışının cezası hapistir” halinde değiştirildi. Bu biçimde tütün eseri kullananlar açısından paketlerin renk ve hal bakımından cazibe ögesi olması özelliği ortadan kalktı.
Paketlerde sigara içen şahıslara ait caydırıcı fotoğraflarla birlikte 14 farklı yeni fotoğraflı ihtar iletisi da yer almaya başladı. Fotoğraflı ikazlarda yer alan tabirlerden kimileri şöyle:
“- Sigara içiyorsanız çocuğunuzun da sigara içme ihtimali iki kat fazladır. Ömür uzunluğu sigara içenlerde erken ölümlerin yarısı sigara içmekten kaynaklanmaktadır.
Sigara içmek kan akışını yavaşlatır ve cinsel iktidarsızlığa neden olur.
Sigara kullanımı gebelikte erken doğuma yol açarak bu bebeklerdeki mevt, hastalık ve engellilik riskini artırır.
Sigara kullanımı her aldığınız nefesi zorlaştıran kronik bronşite neden olmaktadır.
İnmenin en büyük nedeni sigaradır.
Sigara dumanında benzen, nitrozamin, formaldehit ve hidrojensiyanit üzere kanser yapan unsurlar bulunur.
Sigara içmek ayakta kangrene neden olur.
Sigara içenler genç yaşta ölür.”
Dünyada “düz paket” uygulaması
Bilir’in verdiği bilgiye nazaran, dünyada Fransa, İngiltere, Kanada, Avustralya üzere ülkelerden sonra Türkiye de düz ve standart paket uygulamasına geçmiş olacak.
Düz ve standart paket uygulamasına Türkiye’de tüm tütün mamulleri kategorilerinde geçiliyorken, Avrupa’da yalnızca sigara ve sarmalık kıyılmış tütün mamulleri kategorilerinde geçildi. Türkiye’de birleşik sıhhat ihtarlarının kapladığı alan yüzde 85, Avrupa’da ise yüzde 65 oranında uygulanıyor.
Türkiye’de düz paketlerde marka ve ayırt edici ibare (çeşit adı) dış ambalajın yalnızca bir yüzeyinde bir yerde yazılırken, Avrupa’da ise dış ambalajın üç yüzeyinde bir yerde yazılıyor.
Birinci olarak Avustralya’da 2012 yılında uygulamaya giren düz paket, 2017 ve 2018 yıllarında Fransa, İngiltere, Norveç, İrlanda ve Yeni Zelanda’da uygulamaya girdi. Türkiye’de de 15 Kasım 2018 tarihinde 4207 sayılı Kanun’da yapılan değişiklikle tütün eserlerinin satışında düz paket uygulamasına geçilmesi kararlaştırıldı. Bahis ile ilgili olarak 1 Mart 2019’da yayımlanan yönetmelikle uygulamanın detayı belirtildi. Bu halde Türkiye, dünyada düz paket uygulamasını başlatan ülkeler sıralamasında 7’nci oldu.
“Türkiye’de paket sigara dışındaki eserlerin satışı yasak”
Öte yandan Prof. Dr. Bilir, tütün sanayisinin de sigara ve başka tütün eserlerinin yanı sıra yeni birtakım eserler geliştirmek suretiyle varlığını sürdürmek ve karlılığını artırmak emeli ile çalışmalar yaptığını söyledi.
Sanayinin, tütün eserleri kullanımının sıhhat açısından ziyanlı olduğu bilgisinin netlik kazandığı 1950’li yıllarda, sigaranın ziyanlı tesirini azalttığı teziyle filtreli sigaralar üretmeye başladığını aktaran Bilir, şunları kaydetti:
“Sigara dumanının filtre tarafından ‘süzüldüğü’ ve bu halde ziyanlı tesirinin azaldığı görüşü yayıldı. Fakat 1980’li yıllara gelindiğinde, sigaraya filtre takılmasının tütün kullanımının ziyanlı tesirlerini azaltmadığı ortaya çıkınca bu kere katran (ve nikotin) ölçüsü azaltılmış sigaralar üretilmeye başlandı. Bu eserler ‘light, mild, ultra mild’ üzere nitelemelerle piyasaya çıkarıldı. Bunların da sigara kullanımına bağlı olumsuz sonuçları azaltmadığı ortaya çıkınca bu sefer tütün sanayisi tarafından, katran içermeyen fakat kullanıcıya nikotin sağlayan düzenekler geliştirildi. Bu eserler ‘e-sigara’ ismi ile piyasaya sürüldü.
Bu periyotta ‘sigara kullanımında ziyan azaltma’ kavramı ortaya atıldı ve sigara içenlere sigara yerine elektronik sigara önerildi ve uygulama ‘zarar azaltma’ olarak tanıtıldı. Bölüm tarafından elektronik sigara, sigara bırakma eseri olarak piyasaya sürülmüş lakin uygulamada sigara içenlere sigarayı bırakmaları ve yerine bu eseri kullanmaya devam etmeleri önerildi. Meğer tütün kullanımında ziyan azaltmanın yolu bireyleri sigara yerine öbür bir esere yönlendirmek değil sigara içmeye son vermek olmalı. Elektronik sigara, sigara bırakma eseri olarak kabul edilemez.”
Bilir, sanayinin “memory stick” formunda ve cepte çarçabuk taşınabilen farklı eserlerin geliştirdiğini anlatarak, “Türkiye’de paket sigara dışındaki eserlerin satışı yasak.” dedi.
Prof. Dr. Bilir, tütün ve tütün eserlerinin kullanımının birçok hastalık gelişiminde rol oynadığının, aile bütçesini büyük oranda etkilediğinin altını çizerek, bu alanda yapılacak yasak ve düzenlemeleri bilim insanı olarak desteklediklerini söyledi.
Kapalı alan tanımlamasının daha da genişletilmesini istediklerini vurgulayan Bilir, sağlıklı bir gelecek için tütün eserlerinin tüketilmemesi ve dumana maruz kalınmasından kaçınılması gerektiğini bildirdi.
