“1000 Roma askerini saf dışı bırakan hususun bin yıldır insanları cezbetmesini anlamak güç değil” diye başlıyor Guardian muhabiri Bethan MacKernan ‘deli bal’ı anlatmaya, ve tarihin meczup balın cazibesi ve tehlikeleri üzerine kıssalarla dolu olduğunu söylüyor:
“Büyük Pompey (Gnaeus Pempeius Magnus) çağdaşlarında hayranlık ve kaygı yaratan bir başkandı lakin şu an Trabzon’un bulunduğu bölgede bir meczup bal macerası yüzünden neredeyse erkenden tarihin karanlıklarına gömülecekti. Romalı general Pompey, MÖ97’de, Pontus ordusu karşısında ilerleyişini sürdürürken, Kral 6. Mithridates askeri bir deha sergileyerek, ilerleyen Roma ordusunun yoluna çanaklar dolusu meczup bal konulmasını emretti. Bu baldan yiyen Pompey’in üç müfreze askeri hayaller görüp kendinden geçince, geri dönen Pontus askerleri tarafından katledildiler.”
Bir küçük kaşık yeterli
“Karadeniz’e bakan Kaçkar dağlarında hala arıcılar tarafından az ölçüde mecnun bal üretiliyor. Grayanotoksin isimli zehirli bir unsur içeren endemik bir rododendron (orman gülü) çeşidinin yetiştiği Himalaya dağlarının etekleri dışında, dünyada mecnun bal üretilebilen tek yer burası. Şayet arılar bu orman gülünden gereğince beslenirse, rengi kırmızıya yakın, tadı acımsı ve keskin, ve insanları çok güçlü bir halde etkileyen bir bal üretiyorlar.”
“Bu baldan bir küçük tatlı kaşığının ılık süt ya da suyla karıştırarak içilmesi hayal görme ve “yükselme” (yerel lisanda ‘vızıldatma’ deniyor) tesiri yapmaya yetiyor. Hipertansiyon, iktidarsızlık ve birçok öteki rahatsızlığın tedavisi için çoklukla kahvaltıdan evvel alınıyor.”
Biraya karıştırılıyordu
“18. yüzyılda Avrupalılar ‘miel fou’ dedikleri bu balı Osmanlılardan ithal ediyor ve ekstra bir tesir elde etmek için biraya karıştırıyorlardı. Mecnun bal batı tanınan kültüründe yakın vakitlerde Matt Groening’in Futurama sineması ve 2009’da çekilen Sherlock Holmes sinemasında de ortaya çıktı.”
“Ne var ki bu balın fazla ölçüde alınması tansiyonun tehlikeli seviyelere inmesine, mide bulantısı ve bayılmaya, nöbetlere, kalp atışlarında düzensizliğe ve nadiren de vefata yol açabiliyor. Türkiye’de her yıl onlarca kişi mecnun bal zehirlenmesinden hastaneye kaldırılıyor.”
“27 yaşındaki doktor Abdullah Paksoy üç ay evvel Karadeniz’in Fındıklı ilçesine tayin olmuş. Daha evvel mecnun balın toksik tesirleri hakkında hiçbir bilgisi olmadığını, burada meslektaşlarının kendisine semptomlar ve tedavi konusunda bilgi verdiklerini anlatıyor. Meczup bal tesirine karşı çoklukla hastaya serum veriliyor ya da adrenalin enjekte ediliyor, ve kalp atışları ile tansiyon olağana dönene kadar denetim altında tutuluyormuş. Paksoy ‘Burada çok seviliyor. Ben daha denemedim’ diyor.”
Toplanması da tehlikeli
“Deli balın toplaması da tehlikeli olabiliyor. 48 yaşındaki Hasan Kutluata Karadeniz’in çay üretimi için olduğu kadar, meczup bal için gerekli orman gülleri açısından da harika şartlara sahip dağ eteklerinde büyümüş. Babası ona ıhlamur ağacından klâsik kovan imalini, bunları ağaçların yüksek kısımlarına yerleştirmeyi -ki bu bile çok tehlikeli -öğretmiş. 30 yıldır sayısız defa ağaçlara tırmanan Kutluata gururla şimdiye kadar hiç düşmediğini anlatıyor. Ancak bir ayının saldırısına uğramış. ‘Kolumu gırtlağına kadar sokup nefes almasını engelledim ve imdat çığlıkları attım’ diyor, ellerinde ve sol bacağında hala duran pençe izlerini gösteriyor.”
“Kutluata’nın mecnun bal hasadı bütün bunlara değiyor. Bölgede üretilen balın sadece çok küçük bir kısmı saf mecnun bal kategorisinde ve yeterli kalite bir mecnun balın kilosu 2 bin liraya (260 sterlin) kadar çıkabiliyor. Bölgedeki birçok dükkanda kavanozlarla meczup bal sayıları giderek artan turistlere satılsa da, hepsinin kalitesi birebir değil.”
Kenevir tesiri
“Türkiye’nin Karadeniz bölgesinde birebir vakitte uzun vakittir kenevir üretimi de yapılıyor. Kutluata arıların kenevir de sevdiğini ve bunun bala farklı bir derinlik kazandırdığını söylüyor. Kenevir üretimi onlarca yıl uyuşturucu tesirinden ötürü maddelerle engellenmişti ama artık hükümetin meşakkat içindeki ekonomiyi rahatlatma eforları çerçevesinde tekrar yaygınlaşması bekleniyor.”
“Kutluata tecrübelere açık. Güneşli bir Aralık günü Yaylacılar köyündeki konutundan insanın kemiklerini sarsan 20 dakikalık otomobil seyahati aralığındaki atölyesinde, eşi Emine ile bir arada üst kata yerleştirdikleri uykulu arıları denetim ediyor ve önümüzdeki sene kovanların kimilerini dağın kuzeye bakan tarafına yerleştirmenin daha yeterli olup olmayacağını tartışıyorlar.
“‘Burada arıcılık çok güç iş’ diyor Kutluata. ‘Fakat yeterli yaptığınız vakit çok tatmin edici. Her vakit yeni şeyler öğreniyorsunuz. Mesela yeni atölyemde üst kata ayıların çıkmasını engellemek için merdiven yerine açılır kapanır köprü yaptım. Ayı ile yaşadığı maceradan sonra köylüler Hasan’a ‘Ayıboğan’ lakabını takmışlar lakin o ‘Bir daha asla bir ayıyla boğuşmak zorunda kalmak istemiyorum’diyor.
