Acıktığımızda karnımızı doyurma güdüsünü giderdiğimiz için ne yediğimiz pek kıymetli değildir. Ancak canımız bilhassa bir yiyecek çekiyorsa onu yiyinceye dek takıntı halinde bir dileğe dönüşür.
Çoğumuz yaşamışızdır bu hissi. İstek duyulan yiyecek çoklukla yüksek kalori içerir. Bu hissin kilo alma yahut yüksek beden kitle indeksi ile ilişkilendirilmesi bundandır.
İnsanın canı bir şey çekiyorsa bedenin muhtaçlık duyduğu bir besine dair sinyal verdiği fikri hayli yaygın. Lakin bunun doğruluk derecesi nedir?
Yapılan araştırmalar, bu hissin birçok nedeni olabileceğini ve birçoklarının ruhsal olduğunu ortaya koyuyor.
1900’lerin başlarında Rus bilim adamı İvan Pavlov, köpeklerin yemek vakti ile ilgili aşikâr uyarıcılara reaksiyon olarak yemek beklediğini ortaya koymuştu. Pavlov deneylerinde köpeklere zil sesine reaksiyon olarak salya salgılamayı öğretmişti.
Kültürel koşullanma
Pennington Biyomedikal Araştırma Merkezi’nden besin ve metabolizma konusunda araştırma yapan doçent John Apolzan’a göre, yiyecek isteği temel olarak bu şartlanma yansısıyla açıklanabilir.
“Televizyonda sevdiğiniz bir programı izlerken daima mısır patlağı yiyorsanız, o programı izlerken mısır patlağı yeme isteğiniz artacaktır” diyor Apolzan.
Bir şey yeme isteğini tetikleyen şey kendi bedenimizden fazla dış etkenlerdir.
Batıda canımızın en çok çektiği şeylerden birinin çikolata olması, bu isteğin kaynağında rastgele bir besin eksikliğinin yatmadığının göstergesi sayılabilir. Çünkü çikolata bu türlü bir besin unsuru bakımından güçlü değildir.
Çikolatanın ortak bir istek objesi olması, bol ölçüde feniletilamin unsuru içermesine bağlanıyor. Bu husus beynin, memnunluk hormonu olarak bilinen dopamin ve seretonin kimyasallarını salgılamasını tetikliyor.
Lakin çikolata kadar arzulanmayan süt eserleri üzere yiyeceklerde de bu molekül bol ölçüde bulunuyor.
Çikolata yediğimizde feniletilamin unsurunu parçalayan bir enzim salgılandığı için beyne fazla ölçüde ulaşmıyor.
Bayanlar ortasında çikolata yeme isteği erkeklerden iki kat daha fazla. Araştırmalar, çikolatanın bilhassa adet periyodu öncesi ve sonrasında Batıda en fazla arzulanan yiyecek olduğunu gösteriyor. Kan kaybı demir üzere kimi mineral eksikliklerine yol açsa da bilim insanları çikolatanın kırmızı et yahut koyu yeşil yapraklı sebzeler kadar demir eksikliğini gidermeyeceğini söylüyor.
Ayrıyeten çikolata yeme dileğinin ortaya çıkmasında hormonlar tesirli olsaydı menopoz sonrasında bu isteğin artması gerekirdi. Lakin menopoz sonrasında çikolata dileğinin azaldığını gösteren küçük çaplı bir araştırmadan kelam ediliyor.
Çikolata isteğinin Batı toplumuna mahsus olması bunun kaynağında kültürel nedenlerin olabileceğini gösteriyor. Bir araştırmada, ABD dışında doğmuş bir bayanın çikolata yeme isteğini daha az hissettiğini ve bu istek ile adet (periyod) ortasında bir ilişki kurmasının çok daha küçük bir ihtimal olduğunu gösteriyor.
Haklı münasebet bulma ihtiyacı
Araştırmacılar, bayanların çikolatayı regl ile ilişkilendirmesinin, “tabu” olan yiyecekleri bu devirlerde yemelerinin daha kabul görür olmasına bağlıyor. Batı kültüründe “zayıf” bayan bedeninin ülkü görülmesi, çikolata yeme dileğinin haklı münasebetlere dayandırılması algısı yaratıyor.
Diğer bir araştırmada ise aşikâr bir yiyeceğe duyulan güçlü isteğin o yiyeceği yeme isteği ile o yiyeceğin tüketimini sınırlama isteği ortasındaki çatışmadan kaynaklandığı söz ediliyor. Bilhassa bayanlar bu nedenle o yiyeceği yemekten sakınıyor, bu ise onu yeme dileğini daha da kamçılıyor.
Uzmanlar bunun negatif hislere yol açtığını, kişinin bu yiyecekleri tüketmesi halinde kendilerini berbat hissettiğini tabir ediyor. Negatif ruh hali ise daha fazla yemeye yol açıyor.
Araştırmalar çikolata yeme dileğinin Batı’ya mahsus olduğunu, Doğu kültürlerinde fazla yaygın olmadığını gösteriyor.
Ayrıyeten yiyecekler için duyulan arzuyu söz eden sözler tüm lisanların yalnızca üçte ikisinde mevcut ve bunların birden fazla yiyeceklerden fazla uyuşturucu için kullanılıyor.
Bu sözlerin tam olarak ne söz ettiği konusunda da fikir birliği bulunmuyor. Bu durum kimi farklı his yahut durumların da yiyecek isteği olarak nitelendirilmesine neden olabiliyor.
Mikroplar bizi nasıl manipüle ediyor?
Bağırsaklarımızda trilyonlarca bakterinin olduğu ve bunların da yeme üslubumuzu ve yiyecek dileğimizi etkileyebildiği söz ediliyor.
Arizona Eyalet Üniversitesi’nde psikoloji doçenti olan Athena Aktipis’e nazaran, mikroplar bizi bedenimizin muhtaçlık duyduğu besinleri değil de kendi muhtaçlıkları olan besinleri tüketmeye yöneltebileceğine dair bulgular olduğu söylüyor.
Bağırsaktaki farklı mikroplar, daha az yahut fazla asitli ortamlar üzere farklı ortamları tercih edebiliyor. Yediğimiz yiyecekler bağırsaklarımızdaki ekosistemi etkiliyor ve bu mikroplar kendileri için daha avantajlı bir ortam yaratmak üzere bizi kendi gereksinimlerine uygun beslenmeye yöneltebiliyor.
Bunu vagus hududu üzerinden bağırsaklardan beyne sinyal göndererek yapıyorlar. Gereksinimleri olan yiyecekleri tükettiğimizde, memnunluk hormonu olarak bilinen dopamin ve serotonin hormonlarının salgılanmasını sağlayarak kendimizi daha keyifli hissetmemize, böylelikle bu yiyecekleri daha fazla tüketmemize neden olabiliyorlar.
Bu şimdi deneylerle gözlemlenmiş olmamakla birlikte, bilim insanları mikropların bu tıp davranış biçimleri geliştirdiğini biliyor.
Aktipis, karmaşık karbonhidratlar ve lif bakımından güçlü yiyecekler içeren sağlıklı bir diyetin bağırsaklardaki mikrop çeşitlerini artırarak sağlıklı bir ortam yarattığını, böylelikle sağlıklı yiyecekleri yeme dileğinin artacağını söylüyor.
Yiyecek dileği nasıl giderilir?
Reklamlar ve toplumsal medyada paylaşılan fotoğraflar yiyecek isteğini tetikleyecek sinyallerle dolu olduğu için bu arzuyu gidermek çok kolay değil.
Bol şeker içeren, sıhhatsiz yiyeceklerle ilgili reklam bombardımanı beyni etkiliyor ve yeme isteğini güçlendiriyor.
Bu çeşit uyarıcıları azaltmanın pratik bir tekniği olmadığı için araştırmacılar bilişsel stratejiler yoluyla bu sorunu gidermeye çalışıyor.
Kimi araştırmalar, yiyecek isteğinin neden kaynaklandığını anlamaya ve bunun hakkında yargılayıcı kanılardan kaçınmaya dayalı farkındalık tekniklerinin işe yarayabileceğini gösteriyor.
Yiyecek dileğinden kurtulmanın en aktif yolunun, bu yiyeceklerin diyetimizden çıkarılması olduğunu gösteren araştırmalar var. Aşikâr bir mühlet bir yiyeceği daha az yediğimizde ona duyduğumuz dileğin da azaldığı görülüyor.
Bunun nedeni, o yiyeceği az yediğimizde onunla ilgili hafızamızın vakitle silikleşmeye başlaması olabilir.
Lakin uzmanlar bu bahiste daha fazla araştırma muhtaçlığına dikkat çekiyor. Şimdilik destek alacağımız gerçek, diyetimiz ne kadar sağlıklı ise yiyecek dileğini sağlıklı yiyeceklere yöneltmenin daha kolay olduğudur.
