Vücudumuzdaki milyarlarca hücre her gün bölünür veya ölür. Bunların hepsi, kalbimizden kan akışını, bağırsaklarımızdan yiyeceklerin geçişini ve cildimizin yenilenmesini sağlayan karmaşık süreçlerin bir parçasıdır. Ancak ara sıra bir şeyler ters gider ve büyümesi veya ölmesi gereken hücreler bir türlü büyümez. Kontrol altına alınmadığında bu hücreler kansere dönüşebilir.
Bunun tam olarak ne zaman ve neden gerçekleştiği ve bunu durdurmak için ne yapılabileceği sorusu, kanser bilimcileri ve doktorları uzun zamandır meşgul ediyor. Cevaplanmamış sorulara rağmen, kanseri anlama ve tedavi etme konusunda muazzam ilerlemeler kaydettiler.
Boston’daki Dana-Farber Kanser Enstitüsü’nde deneysel tedavilerden sorumlu kıdemli başkan yardımcısı Dr. George Demetri, “Hastalara neyi bilip neyi bilmediğimizi söylemekten çok daha az korkuyoruz çünkü çok daha fazla şey biliyoruz” dedi.
İşte bilim insanlarının kanserle ilgili yanıtlamaya başladığı en büyük sorulardan bazıları:
1- BAZI GENETİK MUTASYONLAR KANSERE YOL AÇARKEN DİĞERLERİ NEDEN AÇMIYOR?
Bilim insanları eskiden genetik mutasyonların tüm kanserlerin temeli olduğunu düşünüyordu. Ancak bu sadece kısmen doğru. Bazı mutasyonlar ömür boyu pasif kalıp asla kansere dönüşmez. Artık, genlerin nasıl ifade edildiğini değiştiren epigenetik değişikliklerin kanser gelişiminde büyük bir rol oynadığı biliniyor. Bu değişikliklere yaşlanma, beslenme ve çevresel maruziyetler ile kronik iltihaplanma gibi faktörlerin neden olabileceği düşünülüyor.
2- KİRLİLİK VE MİKROPLASTİKLER KANSERE NEDEN OLUR MU?
Asbest ve radon gibi bazı kimyasalların, sigara dumanı ve alkolün kansere yol açtığı uzun zamandır biliniyor. Ancak son yıllarda hava kirliliği, mikroplastikler ve PFAS (per- ve polifloroalkil maddeler) gibi maddelerin kanser riskleri de araştırılıyor.
Hava kirliliğinin kansere neden olduğuna dair en güçlü kanıtlar, PM 2.5 olarak bilinen ince partikül maddelerden geliyor. Bu partiküllerin akciğer ve meme kanseri riskini artırdığı gösterilmiştir.
Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan araştırmalar, siyahilerin diğer ırksal gruplara göre orantısız şekilde daha yüksek hava kirliliği seviyelerine maruz kaldığını gösteriyor. Siyahi bireylerde akciğer kanseri oranları ve bu hastalıktan ölüm oranları diğer ırksal gruplara göre daha yüksekt. Bu durum, ‘sosyal bağlamın’ kanser sonuçlarını ve hatta kanser riskinin kendisini büyük ölçüde etkilediğini gösteriyor.
3- İLTİHAPLANMANIN KANSERLE İLİŞKİSİ NEDİR?
Beslenme ve çevresel maruziyetler, DNA’ya doğrudan zarar vermek yerine iltihaplanmayı tetikleyerek kanser riskini artırabilir. Örneğin, sağlıksız beslenme bağırsak mikrobiyomunun dengesini bozarak kronik iltihaplanmaya yol açabilir ve bu da kolon veya pankreas kanserine neden olabilir.
İltihaplanma, PM 2.5 partiküllerinin akciğerlerde iltihabı tetiklemesi ve pasif durumdaki mutasyonlu hücreleri tümör oluşumu için harekete geçirmesi gibi durumlarla, zaten mutasyona uğramış hücrelerde kanser gelişimini de hızlandırabilir.
4- TÜMÖRLER NEDEN KONTROLSÜZ BÜYÜR?
Tümörler sadece anormal hücre gruplarından oluşmaz. Kanser hücrelerinin yanı sıra büyümelerini desteklemek için normal hücrelerden de oluşan karmaşık dokulardır. Bu normal hücrelerin çoğu, bir yarayı iyileştirmek için çalışan bağışıklık hücreleridir. Kanser hücreleri, bu hücrelerin yeni kan damarları oluşturma, bağ dokusu üretme ve bağışıklık sisteminin diğer kısımlarından kaçınma gibi yeteneklerini süresiz olarak kendi lehlerine kullanabilir. Bu nedenle tümörler, ‘iyileşmeyen yaralar’ olarak tanımlanır.
5- HANGİ RİSK FAKTÖRLERİ KONTROLÜMÜZ ALTINDADIR?
Birçok kanser, kontrolümüz dışında gelişir, ancak önleme büyük fark yaratır. Epidemiyologlar, kanserlerin yaklaşık yüzde 40’ının ve benzer oranda kanser ölümünün, insanların değiştirebileceği risk faktörlerine bağlı olduğunu tahmin ediyor. Bu faktörlerin başında sigara kullanımı geliyor, ancak aynı zamanda güneş maruziyeti, alkol kullanımı ve fazla vücut ağırlığı da önemli riskler arasında yer alıyor.
Hepatit B ve C virüsleri, HPV ve H. pylori bakterileri gibi bazı enfeksiyonlar da belirli kanser türlerine neden olabilir. HPV aşısı olmak ve hepatit ile H. pylori için tarama yaptırmak riski azaltabilir.
6- DOĞRU TEDAVİ YÖNTEMİ NEDİR?
Sadece birkaç on yıl önce kanser tedavisinde tahmine dayalı yöntemler kullanılıyordu. Artık onkologlar, kimin kemoterapiden (hem sağlıklı hem de kanserli hücreleri öldüren toksinler) fayda göreceğini ve kimin hedefe yönelik tedavilerden faydalanacağını daha net biliyor.
İmmünoterapi, kanser tedavisinde yepyeni bir alan açtı. Artık doktorlar, T hücrelerinin (kanser hücrelerini öldüren bağışıklık sistemi savaşçıları) frenlerini ‘kontenjan inhibitörü’ adı verilen tedavilerle kaldırabiliyor. Ayrıca T hücrelerini kanseri bulup savaşacak şekilde tasarlayabiliyorlar. Bu yaklaşım, en çok kan kanserlerinin tedavisinde etkili olan CAR T-hücre terapisinin arkasındaki yöntemdir.
7- KANSER TAMAMEN TEDAVİ EDİLEBİLİR Mİ?
Geçmişte doktorlar ‘remisyon’ (tamamen iyileşme) kelimesini kullanmaktan kaçınırdı. Ancak kök hücre nakilleri ve CAR T gibi yeni tedaviler, doktorlara daha fazla umut verdi. Artık “Bu kanserden öleceksin” demek yerine, “Birçok heyecan verici ve mevcut tedavi yöntemimiz var ve bunları deneyeceğiz” diyebiliyorlar.
Kanser ölüm oranları son 30 yılda önemli ölçüde düştü. Eskiden ‘ölüm cezası’ olarak görülen bazı kanser türleri, artık diyabet gibi, yönetilebilir yan etkilerle uzun süre yaşanabilen karmaşık hastalıklara benziyor.
The New York Times’ın ‘7 Big Questions About Cancer, Answered’ başlıklı haberinden derlenmiştir.
