Şayet son yıllarda böbrek nakli yaptırmanız gerektiyse, kendinize uygun böbrek bulmanızda ekonomist Alvin Roth da değerli bir rol oynamış olabilir.
Roth, bir iktisat teorisi kullanarak dünya genelinde böbrek bağışını çok daha fazla yaygınlaştırmayı başardı. Bu, böbrek hastaları için ihtilal niteliğinde bir gelişme.
Alvin Roth’un bu tekniği olmasaydı, her yıl binlerce hastaya yeni bir böbrek nakli yapılması mümkün olmayacaktı. Artık sıhhatine kavuşmuş olanlar, bu durumda hala acı çekiyor ya da diyaliz makinesi bağlı yaşamaya devam ediyor olacaklar, bazıları de ömürlerini kaybedecekti.
Böbrek bağışı öbür organ bağışlarından daha farklı bir nitelikte; çünkü insanların iki böbrekleri bulunuyor fakat hayatlarını devam ettirmek için yalnızca bir böbreğe muhtaçlık duyuyorlar. Yani hayattayken böbrek bağışlamak mümkün.
Örneğin bir yakınınızın gereksinim duyması halinde böbreklerinizden birini ona bağışlamak isteyebilirsiniz, lakin böbreğiniz onun vücuduna ahenk göstermeyebilir.
Profesör Roth’un geliştirdiği yöntemin kullanılmasından evvel, bir böbrek hastasının hayatını yeni kaybetmiş birinin böbreğini beklemesi ya da ömrünü böbreksiz sürdürmesi gerekiyordu.
Roth’un formülü ‘böbrek takası’ fikrine dayanıyor. Yani bir bağışçının böbreği, bir başka bağışçının böbreğiyle takas ediliyor, böylelikle bağışlanan her böbrek uygun düşeceği bir hasta bulabiliyor.
Böbrek satışı dünya genelinde İran hariç bütün ülkelerde yasak. Hükümetler insanların organlarını satarak para kazanmalarını yasallaştırmak istemiyorlar.
Profesör Roth, “Böbrek piyasası o denli bir pazar ki dünyanın çabucak hemen hiçbir yerinde, fiyatların rastgele bir rol oynamasına müsaade verilmez,” diyor. Kendisinin sistemi sayesinde oluşan pazarın nasıl bir tesiri olduğunu sorduğumuzda, Roth, bu sayede ABD’de her yıl yaklaşık bin şahsa uygun böbrek bulunabildiğini söylüyor.
Böbrek takası fikri, Alvin Roth’a 2012 yılında Nobel Ekonomi Mükafatı kazandırmıştı.
Almanya’da takas yok
Berlin’de sıhhat bölümünün geleceğinin tartışıldığı bir toplantıda Alvin Roth’la bir ortaya geliyoruz.
Toplantıya Roth’un katılmasının en önemli nedeni, Almanya’nın önde gelen endüstrileşmiş ülkeler içinde hala böbrek takasının yasal olmadığı az sayıdaki yerden biri olması.
Roth, “Bürokratik yasa ve düzenlemelerin, yeni gelişmeler ışığında vakit zaman her pazarda yine gözden geçirilmesi gerektiğini düşünüyorum. Yasalar modernize edilmeli ve mevcut kurallara adaptasyonları sağlanmalı,” diye konuşuyor.
Alman Sağlık Bakanlığı ise böbrek takası konusunda bir tartışma başlatmayı planladıklarını, fakat bunun için şimdi net bir takvim belirlemediklerini belirtiyor.
Roth, Almanya’daki yasağın münasebetlerini anladığını söylüyor, “Organ kaçakçılığından telaş ediyorlar,” diyor.
“Ben çıkıp da size böbreğimi bağışlamak istersem, bunun sizin bana para ödediğiniz ve benim de bu paraya muhtaçlığı olan fakir bir insan olduğum manasına gelmesinden kaygı ediyorlar. Fakat şayet çıkıp da kardeşiniz böbreğini size bağışlamak isterse, bundan kaygı duymuyorlar,” diye konuşuyor.
Böbrek satışı
Profesor Roth insanların böbrekleri karşılığında para kazanmalarının da gelecekte mümkün olabileceğini düşünüyor.
Para karşılığı böbreklerinden birini bağışlayanların devlet nezdinde ‘kahraman’ olarak görülebileceğini, devletin -aynen artık organ bağışında olduğu gibi- bu böbrekleri bir ortaya toplayıp gereksinim sahiplerine verebileceğini söylüyor.
Lakin organların para karşılığı bağışlanması birçok açıdan etik tartışmaları da beraberinde getiriyor.
Örneğin, yüksek gelirli ülkelerde böbreğe muhtaçlık duyanlar ile düşük gelirli ülkelerdeki bağışçıların böbrek takası yapabilmeleri için gerekli tıbbi masrafları karşılayan bir pilot program, Dünya Sıhhat Örgütü’nün takviyesini alamadı.
Lancet mecmuasına yaptığı açıklamalarla böbrek takasına takviyesini sunan Peter Singer, “İnsanların bürokrasi yüzünden hayatlarını kaybetmeleri utanç verici bir durum,” diyor.
Bu yazının içeriği BBC ve Nobel Media AB iştirakinde üretilmiştir.
