Daima izlendiğini düşünmek, kalabalıklar karşısında çıplakmışçasına savunmasız hissetmek ve her an kusur yapacağına ve bu sebeple eleştirileceğine inanmak… Toplumsal fobisi olan bireylerin her gün yaşadığı hisler tam olarak bu biçimde tabir edilebilir.
TOPLUMSAL FOBİDE UTANGAÇLIĞIN DOZU KAÇIYOR
Toplumsal fobi, toplumda epeyce yaygın bir sıhhat meselesidir. Okul, iş ömrü, arkadaşlık ilgileri, flört ve evlilik, komşuluk üzere hayatın her alanını tesirler. Hatta kişiyi kendi gereksinimlerini karşılayamaz hale getirebilir. Örneğin karnı aç olduğu ve parası da olduğu halde bakkala gidip yiyecek bir şey alamamak; ulaşım için toplu taşıma araçlarına binememek ya da büyük bir telaş yaşamayı göze alıp binse bile bir öteki yolcu ‘İnecek var’ deyip inmiyorsa son durağa kadar araçtan inememek, toplumsal fobisi olan insanların yaşadığı zorluklardandır.
ÜLKEMİZDE YÜZDE 10-15 SEVİYESİNDE TOPLUMSAL FOBİK VAR
Yapılan araştırmalarla bayanlarda daha sık görüldüğü tespit edilen toplumsal fobiye sahip şahıslar diğerlerinin yanında rahat hareket edemez ve rezil olma korkusu yaşarlar. Etrafta biri varken telefonla konuşamamak, iş arkadaşı bakarken yazı bile yazamamak çok kısıtlayıcıdır. Kişi, okulunda ya da işinde kendini gösteremez, isteklerini tabir edemez, haklarını savunamaz. İnsanların yanında çay bile içmek istemeyen, yanlış bir şey yaparım da alay konusu olurum diye düşünen insanların bir iş müracaatında bulunmaları ve münasebetiyle hayatlarını idame ettirmeleri de epeyce zordur.
TOPLUMSAL FOBİ, KİŞİYİ TOPLUMDAN SOYUTLAŞTIRIYOR
Toplumsal fobisi olanlar, çeşitli niyet kusurlarına teslim olurlar. Diyelim ki bir doğum gününe davet edildiler. Bu bir kutlama olsa bile kişinin toplumsal fobisi varsa cenazeye gitmekten daha fazla tansiyona sebep olacaktır. Ortama uygun giyinemeyeceğini, kimsenin kendisiyle sohbet etmek istemeyeceğini, yemek yerken kesinlikle bir sakarlık yapacağını düşünen kişi, en berbat senaryoları gözünün önüne getirir ve çoğunlukla da bu davete katılmaz. Bu formda bir gidişat çoklukla toplumsal izolasyon ve tahminen de depresyonu beraberinde getirir.
Her vakit katılacağımız ortamlar bizim isteğimize bağlı olmaz. İş ya da okulda bir sunum yapmak zorunda olduğunuzu düşünelim. Toplumsal kaygılarınız sizi çok düzgün hazırlanmaya itecektir. Bu türlü değerlendirilme anları, toplumsal fobisi olanların çok fazla heyecanlanmalarına neden olur. Kürsüye çıkıp konuşmaya başladığınızda kalp atışınızdan diğer bir şey duyamıyor, heyecandan gözleriniz kararıyordur. Çok güzel bildiğiniz bir mevzuyu anlatıyor olsanız bile saçmalama, rezil olma tasasını taşır ve kendinizi kısıtlarsınız. En büyük yanılgı olumsuz senaryolara kendinizi kaptırmaktır. Başarısız olacağınıza dair inancınız, birçok durumda hiç savaşmadan yenilmenize neden olur. Terleme, kızarma, süratli nabız da toplumsal fobisi olan bireylerin sıklıkla yaşadığı fizikî belirtilerdendir.
TOPLUMSAL FOBİNİN ARDINDA ELEŞTİRİLME KORKUSU VAR
Toplumsal fobide diğerlerinin onu yargılayacağı ve eleştireceği korkusu vardır. Kaçınma duygusu, küçük düşürülmek ya da aşağılanmak kaygısındandır. Bu özellikleri nedeniyle panik ataktan ayrılır. Bir şeyleri yapmak isteyip de yapamamak ise kişiyi major depresyona itebilir. Aslında toplumsal fobi yaşayan bireyler, birileri ile irtibat içerisinde olma muhtaçlığı hissederler ve buna pürüz olan davranışsal etmenler yüzünden bir türlü muvaffak olamazlar. Bu durum kişinin daha çok karamsarlaşmasına neden olur. Kimi çocuklar bu durumdan uzaklaşma yolunu husus ya da alkol kullanımında bulurlar. Kullandıkları unsurun tesiriyle daha toplumsal olabilmeleri onları bu maddeyi daha çok kullanmaya itebilir. Bu da epey tehlikelidir.
SOSYAL FOBİ İLE UTANGAÇLIK AYNI MIDIR?
Sosyal fobi, utangaçlıktan ayrılmalıdır. Aslında sosyal fobide utanma korkusu vardır. Diğer bir ifade ile utangaçlıkta çekingenlik, sosyal fobide ise korku vardır. Sosyal fobik bireyin zihninde sürekli ‘Başkaları ne der?’ sorusu dönüp durmaktadır. Bu kişiler aslında yeterli zekâ ve yetenekleri olmasına rağmen onaylanmama ve reddedilme korkusu ile hiç bir aktiviteye başlamazlar. Kapasiteleri olmasına rağmen proje üretmezler.
SOSYAL FOBİ İLE NASIL BAŞ EDİLİR?
Bütün insanlar hata yapar. Hata yapmak insan olmanın kaçınılmaz bir sonucudur. Hiçbir insan kusursuz değildir. Bu yüzden mükemmele ulaşmak için uğraşmak boşunadır. Özellikle sosyal fobi sahibi olan kişiler Mükemmeliyetçiliği bir yana bırakmalıdır. Mükemmellik iyinin düşmanıdır; var olanın en iyisi ile yetinmeyi öğrenmek son derece faydalı olabilir.
“Ya hep ya hiç” anlayışıyla hareket etmeyin. Bir şeyin hepsini elde edemiyorsanız, tümünden de mahrum olmayın. Zorunda olmaktan vazgeçin. “Mutlaka yapmalıyım” yerine “Yapmak istiyorum ve elimden gelenin en iyisini yapabilirimi’ koyun.
Kendinizi geliştirmeye açık olun ki, yapabildikleriniz giderek daha da iyi hale gelsin. Beklentilerinizi ulaşabileceğiniz seviyelerde tutun. Böylece sürekli olarak hayal kırıklığı yaşamaya mahkûm olmazsınız. Kendinizden daha az şey beklerseniz başarılarınızdan daha çok tatmin sağlarsınız. Nitekim mükemmeliyetçilikten vazgeçmedikçe kendinizden asla memnun olamazsınız.
Ne kadar uğraşırsanız uğraşın, sizi ve yaptıklarınızı onaylamayacak, beğenmeyecek, reddedecek birileri mutlaka olacaktır. Öyleyse herkesi memnun etme çabasını bırakın. Hayır demeyi öğrenin. Size teklif edilen her yükü, hiç istemediğiniz halde sırtlanırsanız zaman ve enerji kaybınız bir yana insanların sizi kullandığını, sömürdüğünü düşünerek zayıflık ve acizlik hislerine kapılabilirsiniz.
Yeryüzünde sizi hiç tanımayan ve sizin ne yaptığınızı hiç umursamayan milyarlarca insan yaşıyor. Çevrenizdeki insanların da sizi düşünüp durmaktan daha önemli meşguliyetleri var. Bu yüzden sürekli “Başkaları ne der?” diye düşünüp kaygılananlar, biraz da “Başkaları ne derse desin!” düşüncesine yoğunlaşmalı.
Bütün bunlara ek olarak, basit bir durum gibi gözükse de hayatı kısıtlayan, okul, arkadaşlık, eş bulma ve kariyer edinme gibi isteklerinizi engelleyen bir noktaya ulaşan sosyal fobiniz varsa, mutlaka bir uzmanla görüşün. Gerek özgül gerekse sosyal fobilerde profesyonel destek uygulamaları ile psikoterapiler, ilaç tedavileri, TMS, duyarsızlaştırma veya alıştırma programları yapılabilmektedir. Bu nedenle dilerim ki, fobinizi yaşamın bir cilvesi ya da kişiliğinizin bir parçası gibi görmeyip, bir an önce tedaviye başlarsınız.
