TÜRKİYE‘de işaret lisanı bilen tek psikiyatr Erkan Dönmez, danışanın mahremiyetine dikkat çekerek, işitme engelliler açısından işaret lisanı bilen psikiyatrın kıymetli olduğunu söyledi. Psikiyatrların işaret lisanı bilmemesinin, yanlış teşhise yol açabildiğini belirten Dönmez, “Tercüman kusurlarından kaynaklanan meseleler da olabiliyor” dedi.
Her yıl Eylül ayının 4’üncü haftası, ‘Uluslararası İşitme Engelliler Haftası’ olarak kutlanıyor. Bu sene 23- 29 Eylül olarak belirlenen hafta çerçevesinde, işitme engellilerin problemleri ve gereksinimleri konuşuluyor. İşitme engellilerde, dil ve irtibat gelişimindeki kısıtlılıklar nedeniyle depresyon, paranoya, anksiyete ve öfke patlaması üzere psikiyatrik rahatsızlıklar, sağlıklı bireylere nazaran daha çok görülüyor. Artık birçok hastanede işaret lisanı bilen tercümanlar olsa da mahremiyetin kaide olduğu psikiyatrik rahatsızlıklarda işaret lisanı bilen hekimlerin olmaması, danışanlarda önemli sorunlara hatta yanlış teşhise yol açabiliyor.
‘İŞARET DİLİNİ ÇOCUKLARDAN ÖĞRENDİM’
Türkiye‘de işaret lisanı bilen tek psikiyatr Erkan Dönmez, ülkede yaklaşık 3 milyon işitme engelli birey olduğunu vurguladı. Danışanın mahremiyetine dikkat çeken Dönmez, işitme engelliler açısından işaret lisanı bilen psikiyatrın değerli olduğunu söyledi. Dönmez, işaret lisanı öğrenmeye neden muhtaçlık duyduğunu şöyle anlattı:
“1994 yılında yeni mezun doktor teğmendim. Samsun’da gezerken işitme engelliler okulu gördüm. O an aklıma bir soru geldi. ‘İşitme engelli çocuklar, ruhsal sorunlarını profesyonele nasıl anlatabiliyorlar?’ Odada tercüman olursa görüşmenin mahremiyeti bozulur, özel problemlerini anlatamazlar. Tercümandan kaynaklı yanılgılar olabilir. O anda, ‘TUS’ta psikiyatri kazanırsam işitme engellilerle çalışacağım, işaret lisanını öğreneceğim’ diye karar verdim. Daha sonra psikiyatriyi kazandım ve işitme engellilerle çalışmaya başladım. İşaret lisanı öğrenmek çok zordu. O vakitler şimdiki üzere halk eğitim merkezlerinde, Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın verdiği işaret lisanı eğitimleri yoktu. Ben gidip işitme engelliler okulunda istekli doktorluk yaparak, çocuklardan öğrendim işaret lisanını.”
ÇEVİRİ YANILGISI YÜZÜNDEN ŞİZOFRENİ TEŞHİSİ
Lisan gelişiminin, fikir gelişimini yakından etkileyen süreç olduğunu belirten Dönmez, “Dil gelişimindeki kısıtlılıklar, kişinin kendisini tabir etmesinde meselelere yol açıyor. Bu da düşük benlik algısı, öfke patlamalarına sebep oluyor. İşitme engelli bireylerin hepsinde depresyon, anksiyete ve duyamamaktan kaynaklanan paranoya üzere belirtilere daha sık rastlanıyor” dedi.
Odada tercüman olmasının, görüşmelerin mahremiyetini bozduğunu kaydeden psikiyatr Dönmez, “Kişinin profesyonele anlatmak istediği özel bahisler var. Tercümanı, bu görüşmenin mahremiyetini bozacağı için rahat olamayabiliyor. Tercüman yanılgılarından kaynaklanan sıkıntılar da olabiliyor. Örneğin; bana bir hanım gelmişti, çocuğu küçük yaşlardaydı. Çocuğun yalnızlıktan, kendisini tabir edememekten kaynaklanan hayali arkadaşı vardı. Bu aslında o yaşlardaki çocuklarda çok olağan bir şey; fakat tercüman çeviride ‘hayali arkadaş’ yerine ‘hayalet’ kelimesini kullanınca psikiyatr da şizofren tanısı koyarak çok ağır ilaçlara başlatmış. Bana geldiklerinde bu durum aşikâr olunca tedaviyi kestik ve meseleler da düzeldi” diye konuştu.
‘SESLERİNİ ÇOK FAZLA DUYURAMIYORLAR’
İşitme engellilerde psikolojik meselelerin daha çok görüldüğünü ve bu şahısların sorunlarını anlamanın kolay olmadığını belirten psikiyatr Erkan Dönmez, “Maalesef işaret lisanı çok varlıklı bir lisan değil. Günlük hayatta kullandığımız her sözün işaret lisanında karşılığı yok. Bilhassa hisleri, kişinin kendisini tabir etmesi ve benim algılamam, buna yanıt vermem, olağan bir psikoterapi standardı sağlamak çok güç. Ondan kaynaklanan birçok zorluk olabiliyor; fakat bir formda çözmeye çalışıyoruz. Psikiyatrların çok tercih etmeyi düşünmedikleri alan işaret lisanı; fakat birilerinin el atması gerekiyor. İşitme engellilerde ruhsal meseleler çok fazla ve bunlar genelde bir alt kültür olarak yaşayan beşerler. Çok fazla seslerini duyuramayan insanlar” dedi.
